Geheel vernieuwd! Milieubeweging, nu met strategie...

Dat de milieuproblematiek een maatschappelijke oorzaak heeft is iets waar de milieubeweging (nog) niet mee uit de voeten kan. Hoe het anders kan, dat is te lezen in de strategische voorstellen die hier geformuleerd worden.

De milieubeweging beleeft gouden tijden. Veel aandacht in de media, een groeiend ledental en royale subsidies van de overheid. Ondanks haar organisatorische en publicitaire successen faalt ze echter volledig in het realiseren van haar doelstellingen. De schrijvers van de artikelen op deze pagina's vinden dat de manier waarop de geprofessionaliseerde organisaties binnen de milieubeweging de laatste jaren acties hebben gevoerd niet zinvol. Soms zou het effect enkel averechts zijn. Omdat een kundige analyse van de oorzaken van de milieuproblematiek ontbreekt is ook een verder reikend perspectief afwezig. Door haar naïeve opstelling dreigt de milieubeweging juist bij te dragen aan de legitimering van de huidige, weinig duurzame, maatschappelijke verhoudingen.

Schoorvoetend lijkt de milieubeweging een begin te maken met het onderschrijven van deze kritische analyse. De Nationale Milieu Actie, te beschouwen als een wat radikalere flank, organiseerde op 30 november een congres in Wageningen. In principe was daarbij de milieubeweging als geheel doelgroep. Bedoeling van het congres was een perspectief te ontwikkelen dat enkele jaren lang zou moeten stimuleren tot gedegen acties op de omvattende thema's mest en (vlieg)verkeer. In hoeverre dat ook gelukt is zal nog moeten blijken.

Binnen Vereniging Milieudefensie probeert men voorzichtig te komen tot een zogenaamde "strategische heroriëntatie". Het gevoel bestaat dat de acties van de afgelopen jaren eigenlijk vrij incidenteel waren. Bovendien zijn er vraagtekens te stellen bij het nut van de eenzijdige gerichtheid op de consument. Zo wordt de campagne tegen de schadelijke pvc-verpakkingen als een groot succes gepresenteerd. Inderdaad zijn als direct gevolg van de actie veel pvc-verpakkingen uit de assortimenten van warenhuizen en supermarkten verwijderd. Toch is in dezelfde periode de produktie van pvc fors gestegen. Dat akelige pvc wordt nu eenmaal vooral op industrieel niveau toegepast. Aan dit laatste was de campagne geheel voorbijgegaan.

Of de interne discussie binnen Milieudefensie echter wel tot een andere strategie zal leiden is nog allerminst zeker. Stafmedewerker Sible Schöne zei onlangs in het dagblad Trouw dat hij hoopte op "een organisatie links van Milieudefensie". Betekent dit dat Milieudefensie zelf zich verre houdt van het streven naar maatschappelijke veranderingen? Hoe noodzakelijk die dan verder ook gevonden worden?

De nu volgende artikelen zijn geschreven door mensen die actief zijn binnen de Nijmeegse kerngroep van Milieudefensie. Gepoogd wordt een analyse van de milieuproblematiek te verbinden met ideeën voor een nieuwe strategie. Om een en ander te verduidelijken zijn maar liefst vijftig concrete actiemogelijkheden toegevoegd.

vrije geesten over leven

De basis van de Westerse levensvisie en het bijbehorende ontwikkelingsmodel kan op de volgende manier verwoord worden: economische groei en de vrije markteconomie leveren de beste resultaten op weg naar genot en materiële welvaart; het absolute geluk.

Maar laat ik bij het begin beginnen.

Een tijd na de oerknal (ik wil het kort houden) ontstond de vrije markteconomie. Kapitaalaccumulatie vormt de centrale spil in dit systeem waarbij de noodzakelijkheid van de producten een kwestie van ondergeschikt belang is. In de race naar een zo hoog mogelijke winst is een concurrentiestrijd ontstaan met tegenover de door menigeen zo geroemde materiële welvaart en technologische innovatie ook aanzienlijke negatieve gevolgen. Zo kunnen landbouwmultinationals in Derde Wereldlanden veevoedergewassen voor de export naar het Noorden verbouwen terwijl de mensen ter plaatse niet in staat gesteld worden om zichzelf van voedsel te voorzien, worden vele mensen gedwongen onder slechte arbeidsomstandigheden voor relatief lage lonen te werken en kunnen talrijke productiekosten ongestraft op het milieu worden afgewenteld, met alle rampzalige gevolgen van dien. En dan heb ik het nog niet eens gehad over het gigantische Militair Industrieël Complex ter behoud van de huidige status quo. Gelukkig maar, want daar wilde ik het ook helemaal niet over hebben.

het zit goed fout ,maar ik zit wel lekker

Alles gaat nu echter veranderen, het milieubewustzijn is immers tot alle hoeken van de samenleving doorgedrongen. Het milieu staat hoog op de politieke agenda en bedrijven overtreffen elkaar continu in milieuvriendelijkheid.

Natuurlijk, retoriek en manipulatie.

Vanuit de politiek worden wij opgeroepen om een beter milieu toch vooral bij onszelf te laten beginnen. Zelf moet minister Alders alles op alles zetten om 20% van onze bossen te redden, de rest is al afgeschreven, en komt hij bij het bedrijfsleven niet verder dan het afsluiten van een zogenaamd convenant waarin bedrijven geheel vrijblijvend kunnen meewerken aan milieubeleid.

Dit bedrijfsleven roept ondertussen om internationale afspraken die ze vervolgens blokkeert door haar belangen bij de belangrijke internationale organisaties door ministeries als Economische Zaken en Landbouw, Natuurbeheer en Visserij te laten behartigen. Op internationaal niveau domineren nationale belangen van de machtigste landen. En deze nationale belangen worden vooralsnog vereenzelvigd met die van het nationale bedrijfsleven.

Goed, er worden de laatste jaren hier en daar milieuparagrafen aan bestaande beleidsplannen toegevoegd, zelfs bij de Wereldbank. Maar verplichtingen voor het bedrijfsleven zijn hierin minimaal en het beginsel van economische groei (wat minder in het Westen, veel meer in de Derde Wereld) blijft gehandhaafd. De milieuplannen zijn technologisch van aard en dienen als filters op het beleid. Er wordt niets opgelost, alleen tijd gerekt.

Duurzame ontwikkeling betekent echter iets anders dan zolang mogelijk doorgaan met de huidige ontwikkeling. Deze biedt immers hoogstens overlevingskansen voor een klein gedeelte van de wereldbevolking. Nee, echte duurzame ontwikkeling biedt perspectief op een waardig bestaan (en dat is meer dan overleven alleen) voor de hele wereldbevolking.

Politiek en bedrijfsleven lossen de problemen dus niet op. Wat doen de mensen dan; de burgers en consumenten?

Niks.

In meer of mindere mate geloven zij de retoriek van de politieke onmacht en de propaganda van de economische onwil. Zij gebruiken of hebben de mogelijkheden niet om alternatieven uit te proberen.

De vrije markteconomie blijft zo ondertussen gehandhaafd als de snelste en de beste weg naar het absolute geluk, dat leuke leven.

Dat leuke leven? Hier komen we op het tweede fundamentele motief van de Westerse levensvisie; het leven dient idealiter een aaneenschakeling te zijn van louter leuke dingen. Zaken als ziek zijn of doodgaan worden zoveel mogelijk uitgebannen of ontkend. Nu wil ik niemand een enge ziekte aanpraten hoor, of tot een kamikazeactie in het verkeer overhalen, om zo toch maar vooral lekker intens te leven. Alleen, het gaat toch altijd nog om wat anders dan de hebbedingetjes of een dagje Efteling? Een middel (materiële welvaart) is in onze maatschappij tot doel gemaakt en dat blokkeert de mogelijkheden tot intens(er) leven. Mensen dienen op enigerlei wijze aangemoedigd te worden om na te denken over waar het in het leven nu "echt" om gaat en hoeveel tijd en moeite ze (moeten) besteden aan andere zaken.

Moralistisch gedram? Ja hoor, het is altijd hetzelfde als je je nek uitsteekt over deze zaken, ook in linkse kringen. Maar hoe kan het nu moralistisch zijn om vertrouwen te hebben in de vaardigheden van mensen om te leven? Mensen zijn mens genoeg om dit soort zaken te overdenken en zijn in principe niet zo dom als men bij de overheid en in de meeste actiebewegingen denkt, ze zijn in de praktijk natuurlijk wel dom te houden... Het is een kwestie van goede vragen stellen (werkt u ook over om op vakantie te kunnen gaan?), niet van antwoorden geven, dat doen de mensen zelf wel. En daar ligt dan ook precies het verschil tussen wel of niet moralistisch zijn. Vanwaar die angst om de huidige moraal aan de orde te stellen en te wijzen op de culturele crisis waarin het Westen zich bevindt? Vanwaar die angst om de Westerse levenshouding op de korrel te nemen? Is dat misschien omdat we er zelf ook deel van uitmaken? (Een kwestie van goede vragen stellen...)

Bovenstaande is een moreel appèl aan de mensen om nu eindelijk hun vaardigheden (weer eens) te gebruiken. Ook is het een oproep aan de overheid en, vooral, aan vele actiegroepen om eens van een positiever mensbeeld uit te gaan. Dàt biedt pas perspectieven.

McDonalds, meer dan een piepschuim doosje

Wat betekent dit alles nu concreet voor activiteiten van de milieu en Derde Wereldbeweging?

Veel acties zijn tegenwoordig gericht op zogenaamde speerpunten. Zo hebben we de koffie en de piepers en zo wordt McDonalds opgeroepen om de Big Macs in andere doosjes te verpakken. Eerst proberen zij dit zo lang mogelijk uit te stellen. Als dat niet meer mogelijk is wordt er relatief eenvoudig overgeschakeld op een ander doosje. Een succes voor Milieudefensie. En een verbetering voor het milieu? Nee, McDonalds wordt in staat gesteld om na een relatief kleine verandering door te gaan met waar het mee bezig was: winst maken en een energieverslindende levensstijl propageren. De belangrijkste zaken blijven buiten schot en McDonalds gaat aan de haal met milieuvriendelijkheid en duurzame ontwikkeling.

Dat is onaanvaardbaar. In acties van de tegenbeweging (of: de "Coalitie van vrije geesten", dat legt meer verantwoordelijkheid bij ieder individueel lid) moeten daarom eisen gesteld worden die meer omvattend zijn dan nu vaak het geval is. Dit zou kunnen door meerdere, strategisch gekozen, speerpunten vast te stellen. Voor McDonalds zijn dat onder meer de export van veevoeder door Derde Wereldlanden, de mestproblematiek in Nederland, de wegwerp-(en haast-)mentaliteit en de slechte arbeidsomstandigheden. Zo wordt McDonalds gekoppeld aan het ontwikkelingsmodel waar het op gefundeerd is en wat het propageert, niet aan een piepschuim doosje alleen. Zolang die koppeling niet bij alle acties gemaakt wordt, zullen de grootste boosdoeners het meeste garen spinnen bij de acties van de coalitie.

En het mag gerust eens duidelijk gezegd worden. Duurzame ontwikkeling is een proces naar een samenleving waar een bedrijf zoals McDonalds niet meer kan, maar lekker eten wel.

rol en toekomst van Milieudefensie

Milieudefensie vindt zichzelf actiegericht, democratisch georganiseerd en werkend aan de basis. Onafhankelijk, succesvol en al bijna twintig jaar. Een volwassene met een opvoeding uit de jaren '70 en '80. In de recente tweede golf van milieubewustzijn had Milieudefensie duidelijk een voortrekkersrol. De acties naar overheid, publiek en industrie, waren vooral signalerend. Zelfs, maar dat in mindere mate, de kijk op onze wereld was nog iets om te signaleren. En niet meer dan dat.

Het huidige succes van Milieudefensie komt voort uit haar geschiedenis, draagvlak, organisatievorm en acties. Als strijder voor begrenzing van de groei en terugdringer van kernenergie is Milieudefensie groot geworden. De (vergader-)actieve leden zijn maatschappelijk geïnteresseerd in de brede zin. Het merendeel leest of maakt dagelijks letters. Keurige burgers, werkend of dienstverlenend aan Neerlands economie. Verenigd uit bezorgdheid, onbegrip of onvrede. Dit profiel, meer nog dan de toestand van het milieu, bepaalt voor Milieudefensie haar referentiekader. Amsterdam als bron, Schin op Geul als mogelijkheid tot actie. Nette acties als vorm van kritiek op de negatieve gevolgen van onze levensstijl. Acties in de vetrand van onze maatschappij.

De maatschappelijke situatie laat toe dat mensen antwoorden geven, daden stellen en acties houden zonder te vragen naar het waarom. Indien we al vragen hebben dan ontstaan die in de "theoretische" ruimte van overvloed. Dit geeft de mogelijkheid te reageren vanuit een ideologisch gedachtegoed of uit thematische onvrede, woede en medelijden. Het ecologisch denken is niet meer een strijd voor recht en inspraak maar de angst van verlies hiervan. Milieudefensie is hierdoor te typeren als een cultureel-ideologisch onbepaalde organisatie die zich verzet tegen bijverschijnselen van economische groei. Vanuit deze onbepaaldheid levert men kritiek op de wijze waarop overheid en industrie ons helpen te genieten van het leven. Meer en meer produkten worden gestigmatiseerd waardoor (indien ontvankelijk voor dit soort van moraliteit) de individuele consument met een schuldcomplex de plaatselijke kruidenier verlaat. Een schuldcomplex dat ver uitstijgt boven dat wat overheid, industrie en Milieudefensie op zich willen nemen. Het grote verband blijft onduidelijk, of is dit dan toch het schoner milieu? Maar wat heeft dit dan met het technische debat over de melkflessen te maken?

De rethoriek van basis, actie en democratie veronderstelt een appèl op minder individuele waarden om de dingen die ons omringen anders, minder, of niet te gebruiken. Hiervoor moet het denken van Milieudefensie dringend worden geactualiseerd. Het ontwikkelen van een nieuwe strategie is hierbij een test. De eigen constatering dat de acties te veel signalerend waren en te weinig probleemoplossend is een belangrijke reflexie op de succesvolle jaren. Maar ook een afscheid hiervan.

In de oerhorden van milieuorganisaties speelt Milieudefensie braaf haar rol als initiator en vertaler van abstracte problemen naar pakkende campagnes. Behept met het antikernenergie fanatisme probeert zij bevolking, overheid en industrie te overtuigen van een boodschap. Instanties en mensen worden op hun fouten aangesproken. Met acties die inmiddels voldoen aan de gulden snede van norm en vorm wordt de milieuproblematiek regelmatig ter discussie gesteld. Intussen groeit de hoeveelheid schadelijke produkten met een nog grotere regelmaat.

Als gevolg van deze groeiende overdaad brokkelen oude normen en waarden af. Nieuwe organisaties, gebaseerd op de groeistuipen van deze ontwikkeling, geven vooralsnog geen alternatief. Zij maken deel uit van een maatschappelijke ordening en, zoals het betaamt, dragen ze zelf daarbij geen verantwoordelijkheden. De positie in het veld tussen burger, staat en industrie is niet zonder risico's, heeft echter ook mogelijkheden. Het is een positie waarin men met verve de onbekende thematiek kan uitdragen. Maar tevens een positie die overheid, industrie en zelfs burgers de tijd geeft om onvolkomenheden in het maatschappelijk functioneren op te vullen. Dit zien we terug in de wijze waarop de industrie reageert met milieuvriendelijke produkten. Of de overheid die de milieubeweging, met behoud van autonomie, invloed laat uitoefenen op beleidsprocessen. En de burger die milieu accepteert als nieuwe religieuze constructie. Om haar daarna te schenden.

Het succes waarmee de acties van Milieudefensie supermarkten doen overtuigen, ambtenaren doen toezeggen en consumenten doen bewustworden is onverantwoordelijk. Onverantwoordelijk omdat zij verbanden reduceert tot produkten. En tevreden is met de positie die zij heeft. Als Milieudefensie probleemoplossend wil zijn zal zij moeten vervreemden. Vervreemden van het succes van haar acties, haar rol en positie. Nieuwe acties zullen duidelijker moeten refereren aan andere waarden, begrenzingen en bredere kaders. De overheid zal niet alleen moeten worden aangesproken op de mate van inconsistenties binnen Alders' milieubeleid maar op die in haar gehele beleid. De industrie minder op de vervuilende werking van hun produkten dan op die van haar denken. Maar ook de burgers (en de leden), zij zullen afmoeten van hun neiging tot verantwoordelijk consumeren in het belang van de eigen zielerust.

In een maatschappij van te veel, te veel aan produkten, geld, ideeën en vrijheid binnen grenzen moet Milieudefensie het andere, de matigheid en het normatieve uitdragen. Een duurzaam milieu is het streven naar eeuwige waarden binnen de tijdelijkheid van een mensenleven. Organisaties en mensen (in het Noorden) ondergaan steeds minder de wisselingen van de seizoenen. We zaaien en oogsten niet. Maar zwerven als nomaden op zoek naar voedsel en drinken. Dit zonder acht te slaan op begrenzingen in afstand, tijd en schaal. Onze rijkdom maakt dat we in een steeds lossere verhouding, tot anderen en tot tijd, komen te staan. Zo los, dat feesten, de overgang van seizoenen en de overwinning op de vijand niet meer noodzakelijk zijn. We bewegen als nomaden op de rug van de tijd, alleen onszelf nog vervreemdend. We zouden hier eens stil bij kunnen staan.

'we are the world'

Verdwenen vlinders en verminkte landschappen, het zijn stille getuigen in een wereld waar alleen lawaai gehoord lijkt te worden. Omwille van hen moet veel heel anders, maar dat schijnt vooralsnog wat moeilijk te zijn. Toch is het niet leuk om maar cynisch te zijn en ook het Algemeen Gangbaar Patroon, dat van aanpassen, invoegen en verdringen, is geen fraaie mogelijkheid. Natuurlijk, ook op kantoor en in de nieuwbouwwijk zijn mensen nog in staat om lol en genegenheid en verdriet te ervaren. Dat is fijn, maar tegelijkertijd ook 'n soort collaboratie. Want een wereld van betonwoeker, reclame en op tijd op je werk zijn is in essentie onleefbaar, hoewel overleven er tot de (weinige) mogelijkheden behoort. Maar wie dit leest en begrijpt kan daar lekker niet meer gewoon aan meedoen! Spijbelen dus. Je handen niet vuil maken aan veel geld, je leven niet volproppen met al dan niet betaald werk. Want los van alle macro-economische structuren is het dat geld en dat werk dat al die ellende veroorzaakt, ondanks dat de arbeidsdeling van onze maatschappij de directe link tussen productie/consumptie en de diverse kwalijke gevolgen aardig weet te verdoezelen.

Onze maatschappij? Of zijn we al buitenstaanders, wel of niet arrogant, apathisch dan wel gewoon duf, schelden we soms nog wat op dat waar we geen deel van willen zijn: het kapitalisme, de technocratie, het patriarchaat, de dominante ideologie, het industrialisme, de bureaucratie, het westen, enzovoorts? En in de rijkdom van de marge gewaarwording, vieren feesten, praten gesprekken, schilderen kleuren...

Mooi, echt en toch ook voos. Want trekken we ons dan niet evenmin iets van de wereld aan?

Een stervende boom heeft geen stem. De pijn die zo'n boom heeft kan ik hooguit maar een klein beetje voelen en is me al bijna te veel. Die pijn, veroorzaakt door de vernietiging, het geweld en de minachting van de grote mensen maatschappij, precies die pijn is een schandalige vorm van afstomping als je er aan zou wennen, er onbewogen bij zou blijven. Daarom, onder meer, een milieubeweging.

Want los van je persoonlijke opstelling, zijn het macro-economische structuren die de ellende veroorzaken. Actie dus. Maar omdat er eigenlijk zo veel is waar je een folder, demonstratie of forumavond aan zou kunnen wijden is het nuttig je af te vragen wanneer acties enige zin zouden kunnen hebben. Een actie over slechts 1 specifiek probleem, bijvoorbeeld pvc of bintjes, dat is wat dommig omdat je, als je op dat punt al succes zou hebben, er dan nog ontelbaar veel acties te gaan zijn. Beter is het de milieuproblematiek uitdrukkelijk als maatschappijproblematiek aan de orde te stellen. Economische groei, ongelimiteerde handel, westers ontwikkelingsmodel en industriële productiewijze, daar liggen de werkelijke oorzaken van vervuiling, van verspilling, van plundering van natuur en grondstoffen. En technologische vernieuwingen, wettelijke maatregelen en 'kritisch consumeren' blijven allen steken in moeizame en zinloze symptoombestrijding als deze fundamentele oorzaken ongemoeid worden gelaten. Alleen door een radicale breuk met de huidige maatschappijvorm zijn echte oplossingen te bereiken.

Als je dit verhaal eenmaal helder hebt en in een toneelstuk of artikel kunt uitdragen mag je vervolgens best op een bepaald onderwerp richten. Zoals bijvoorbeeld zure regen, overbemesting of ontbossing. Waarbij het wel belangrijk is geen vakidioot te worden en ook niet vanwege de media of zo je boodschap wat te simpel over te gaan brengen. Maak daarom bij iedere actie altijd en voortdurend duidelijk dat er diepere oorzaken zijn, dat die in verband staan met andere problemen, dat daarom dingen heus fundamenteel moeten veranderen. Op die manier ga je een duidelijke confrontatie aan met de huidige en ietwat fatale maatschappelijke ordening. Door de werkelijke pijnpunten van onze samenleving in beeld te brengen doorbreek je de schijnconcensus over de milieuproblematiek die het juist politiek en bedrijfsleven mogelijk maakt bepaalde producten en maatregelen die dat niet zijn als 'milieuvriendelijk' te verkopen.

Nodig is het om, veel nadrukkelijker dan nu het geval is, een confronterende positie in te nemen. Door scheve machtsverhoudingen en ongelijke verdeling aan de kaak te stellen. En, bijvoorbeeld, de inhoud van het begrip "democratie" weer eens openbaar ter sprake te brengen. Om vervolgens de apathie en het onvermogen van de politiek te kritiseren. En de dwangmatige mechanismen van de economie te ontmaskeren. Om partijen, ambtenarij en bedrijfsleven de controle en zeggenschap over je leven te ontnemen, om de vormgeving van je leefmilieu weer in eigen hand te nemen.

Als meer mensen beginnen te beseffen hoe ze zich laten belazeren zal tenminste dat wat minder makkelijk zomaar door kunnen gaan. Dan nog hoeven we de mensen niet te dicteren hoe ze precies moeten leven (dat zoeken ze zelf maar uit), wij hebben echter wel het recht ze te zeggen hoe ze niet moeten leven, namelijk op die manier die nu normaal is en waar zijzelf, andere mensen en de natuur de dupe van worden.

Nu zal ook dit laatste deel van je verhaal geloofwaardig moeten zijn. Dat is het pas als jouw manier van leven redelijk okee is. Dus als je omwille van het milieu zoveel vergadert dat je bleek ziet, weinig slaapt en wallen onder de ogen krijgt is het beter wat minder te vergaderen. En hoeveel er ook moet gebeuren, hoe belangrijk een bepaalde campagne ook is, laat je door de onvermijdelijke tijdsdruk van planning, deadline en mediabeleid niet meesleuren naar het stressbestaan van een 'manager in idealisme'. Er zijn echter ook mensen die zo'n werksituatie best aankunnen, zich er zelfs lekker bij voelen. Dan hoef je ze niet tegen te houden, kun je er hooguit een beetje op letten of het nog wel lukt om met zo iemand bevriend te zijn.

Verder is het belangrijk dat je er niet alleen in slaagt de huidige situatie kundig te kritiseren maar tegelijkertijd en tevens laat zien hoe het dan echt anders kan. Ecologische landbouw, duurzame energievormen en alternatieve geneeswijzen zijn heel concrete en goed uitgewerkte voorbeelden hiervan. Binnen de kleinschaligheidsbeweging en het circuit van woon/werkpanden bestaan meer van dit soort initiatieven, zoals fietsenwerkplaatsen, kringloopwinkels en voedselcoöperaties. Er is nu nauwelijks een link tussen deze in praktijk gerealiseerde mogelijkheden voor een andere samenleving en de meer op beleid en publieke opinie gerichte bezigheden van de georganiseerde milieubeweging. Hierdoor boeten beide kanten aan kracht in, wat jammer is.

En als we nu toch op zoek zijn naar reëel bestaande alternatieven wordt ook duidelijk dat we heel wat zouden kunnen leren van de Derde Wereld. Want hoewel de volkerenmoord en cultuurvernietiging van het kolonialisme diepe sporen hebben achter gelaten, hoewel de huidige internationale economische ordening er toe leidt dat er meer grondstoffen en landbouwproducten dan ooit te voren van Zuid naar Noord verdwijnen, hoewel de meeste regimes brute repressie toepassen om hun positie te handhaven - ondanks deze schandelijke en belemmerende factoren, die de honger en ellende veroorzaken die wij met televisieshows en gironummers cultiveren, ondanks de vaak catastrofale ontwikkelingsbemoeienissen ook: de meeste mensen in de Derde Wereld slagen er heel wel in om in hun eigen levensonderhoud te voorzien.

Dit is een misschien wat verrassende tegenstelling tot het beeld dat hier door media en lesmateriaal wordt uitgedragen. De meeste mensen lijden er echter geen honger maar weten, al dan niet in gemeenschapsverband, zich in voldoende mate te verzekeren van de noodzakelijke basisbehoeften. Hierbij doet men maar hooguit gedeeltelijk mee aan de geldeconomie, de meest belangrijke dingen blijken gerealiseerd te kunnen worden door vaak heel informele zelfwerkzaamheid en organisatie op lokale schaal. Het is duidelijk dat het beslag dat met zo'n leefwijze op de natuurlijke hulpbronnen wordt gelegd vele malen kleiner is dan dat wat in het Westen gebruikelijk is. Dat veel basisbewegingen in de Derde Wereld als 'ecologisch' zijn te karakteriseren komt doordat op dit niveau een verantwoorde omgang met het milieu van levensbelang is, domweg noodzakelijk is. Maar in tegenstelling tot op techniek en staatsmacht gebaseerd milieubeleid van industrielanden is dit wel een heel vanzelfsprekende en ook nog gelukkige noodzakelijkheid.

Al met al zijn er in de voorafgaande woordenbrei een drietal invalshoeken te vinden;

* wij doen niet meer mee: we hoeven geen carrière en al evenmin een kruimelzuiger, we ontwikkelen andere waarden en normen die een breuk zijn met de huidige maatschappij;

* wij voeren slim actie: vanwege de banale noodzaak anderen te moeten overtuigen proberen we duidelijk te maken waar de oorzaken van de problemen liggen, wat niet kan zonder een prikkelende confrontatie aan te gaan;

* wij doen het anders: het is belangrijk te laten zien dat het in de praktijk mogelijk is een àndere economie te realiseren, zonder uitbuiting, vervreemding of vervuiling.

Apart van elkaar zijn deze benaderingen best aardig. Gooi je ze echter op een hoop dan ontstaat er een bont en verwarrend mozaiek. Vol van spanning. Afbreken en opbouwen, scheppen en vernietigen.

Begon ik dit stuk met een citaat van Michael Jackson, nu komt er tussen haakjes een van Friedrich Nietzsche.

(Zij komen als het noodlot, zonder motief, zonder ratio, zonder consideratie, zonder voorwendsel. Zij zijn er zoals de bliksem er is, te verschrikkelijk, te overtuigend, te anders om zelfs te worden gehaat.)

Met veel lol een venijnige actie voeren, serieus ontspannen en heerlijk wegdromen terwijl je in de tuin praktisch bezig bent. Dit is wat ik wil. Of zo. Een strategie die er toe doet, maar wellicht ook niet zoveel vermag als we wel zouden willen. Dat is dan niet anders, maar iets van waardigheid is in ieder geval behouden. En wie ziet wat verdwenen is, ziet wat kan zijn.

kortom

De milieubeweging stelt vragen en geeft daarbij zelf al de antwoorden. Ze doet dit vanuit een luxepositie; eerder ter behoud van eigenwaarde en/of carrière van de activisten dan voor verandering van de samenleving. Dit biedt overheid, bedrijven en burgers de kans om, door hier en daar wat aan het beleid en het gedrag te schaven, echte veranderingen te ontwijken. Nieuwe acties zullen daarom duidelijker moeten refereren aan andere waarden, begrenzingen en bredere kaders. En ze mogen gerust een stuk prikkelender.

De doorbraak in de schijnconsensus rondom het vage en inhoudsloze begrip "duurzame ontwikkeling" ligt op de scheiding tussen leven en overleven. Als onderdeel van een veel bredere "Coalitie van vrije geesten" zou de milieubeweging het moeten aandurven om meer fundamentele vragen te stellen. Goede vragen stellen om zo mogelijkheden aan te dragen om een samenleving zonder uitbuiting op te bouwen. Aandragen, niet opdragen. Stel misstanden aan de orde en roep de mensen vervolgens op om over een andere samenleving mee te denken. Mensen zijn immers mens genoeg om over het leven te kunnen nadenken. "Ondersteuning van zelfzorg" heet zoiets in verpleegkundig jargon.

Laten we het een kristallisatiepunt noemen. Daar waar persoonlijke heelwording samengaat met een effectief verzet tegen de geldeconomie ontstaat pas echt die noodzakelijke breuk met het huidige ontwikkelingsmodel. Dààr is het interessant, heb je ook weer wat perspectief. En ook al mag het uitvoeren van acties slechts vanwege een wat banale noodzaak gebeuren, niets weerhoudt ons er van om het leuk te maken.

Wouter van Eck, John Jansen en Michel Ligthart

50 acties

1) Een strategische combinatie van onderwerpen vaststellen om verveling en misbruik te voorkomen; 2) Meer gebruik te maken van al bestaande kleinschalige en/of gemeenschappelijk beheerde projecten als voorbeelden (windmolens, composttoilet en dille tussen de tuinbonen); 3) Een "win geen cd-kwis!" te organiseren. 4) Aan Rosa Luxemburg, Martin Luther King, Emiliano Zapata, Pippi Langkous, Che Guevara, Robin Hood, Augusto Sandino, Mahatma Gandhi en andere favoriete held(inn)en te vragen "De Bende Tegen Ellende" op te richten. Als je hun faxnummer niet hebt kun je er natuurlijk ook een theaterspektakel van maken; 5) Banken te overvallen. Lever vervolgens als buit een hoop geld in, om de geldstroom van Zuid naar Noord te symboliseren; 6) Benzineslangen door te snijden (nu eens niet alleen Shell!); 7) De Rotterdamse haven te blokkeren (eventueel symbolisch); 8) Bouwactiviteiten te frustreren, met enerzijds procedures en anderzijds vernielingen. Motiveer dit met de noodzaak de voortwoekerende kanker van bedrijfsterreinen, kantoren en wegen in te dammen; 9) Straattheater te doen; 10) Sinterklaas, de kerstman en Ronald McDonald te ontvoeren; 11) Actie te voeren tegen de verdere uitbreiding van Schiphol; 12) Reclameborden te bekladden; 13) Winkelend publiek te confronteren met fletskwermultidaimensjonal (videobeelden dus) van stervende mensen en kapot milieu; 14) Koeien de "Tapiocaproef" te laten doen (83,2% blijkt kruidig hooi van Nederlandse bodem te verkiezen boven dat schadelijke krachtvoer, 12,1% heeft geen mening en 4,7% is verkouden); 15) Meer feesten te organiseren, bijvoorbeeld in de midzomernacht. Ook "werkfeesten"; 16) Meer gein te trappen op vergaderingen; 17) Brief "van" Drinkwaterbedrijf te versturen met daarin de financiële en kwalitatieve vooruitzichten van de drinkwatervoorziening in de nabije toekomst beschreven; 18) Het leger te mobiliseren op de rampen die ons boven het hoofd hangen (waaronder het militarisme); 19) Niet alleen zeehondjes maar ook slachtkuikens te redden, en paashazen; 20) In supermarkten de producten gaan 'herprijzen' (nu met uitbuiting, milieubederf en nóg meer lelijkheid!); 21) Het jubileumcongres voor Milieudefensie afblazen omdat er teveel conferenties, pretentieuze conferentiegebouwen en "congresgeile" wethouders en aannemers zijn; 22) Via de methode van Frankenstein de drinkwaterterrorist Bas F. creëren. En op sterk water zetten; 23)Meer gebruik te maken van "Open Forum"rubrieken; 24) Parkeerplaatsen openbreken en er tuintjes beginnen; 25) Werknemers mobiliseren die willen staken TEGEN loonsverhoging; 26) Op het plein in de stad een 'boerenmarkt' organiseren zodat ecologische bedrijven makkelijk in contact komen met consumenten, die er kunnen zien, proeven, ruiken en geen geld kwijt zijn aan de tussenhandel; 27) Met een paar huishoudens veertig dagen lang doorsneeconsumeren om vervolgens al het vergaarde verpakkingsmateriaal demonstratief in een park te dumpen; 28) Het inpakken en wegwijzen van reisbureautjes die mensen een vakantie in de Derde Wereld willen opdringen; 29) Ontmasker voorlichtingscampagnes, misschien wel met een parodie. De affiches van VROM een paar jaar geleden, "Zure Regen: Gisteren, Vandaag, Morgen", daarvan zou je de laatste kunnen veranderen in "nu"; 30) Adopteer markante bomen, bij monumenten, omwille van Wilhelmina of ooit heilig voor een verdwenen volk; 31) Schilder leuzen die beklijven. We kennen "dit hardhout was regenwoud" van langs de snelweg en ook "sloop uw zelfbeeld" (station Arnhem), "dans je droom de wereld in" (vanuit de trein, bij Amsterdam-Rijnkanaal) en "gek zijn zij die het niet worden" (Berg en Dalseweg Nijmegen); 32) Misschien ook wel op te sturen naar en te verspreiden door Vereniging Loesje, zij hadden al "ik liep laatst in het bos en hoorde de bomen zachtjes fluisteren: een twee drie vier komt er nog wat van!" en "zullen we het eens over de werkelijke loosheid hebben?"; 33) Kleed je yup, technocraat of misschien wel heel normaal en organiseer tijdens de presentatie van de miljoenennota een wat morbide dans rond het gouden kalf (bij het Ministerie van Economische Zaken); 34) Doe eens een actie over die twaalf jaar geleden al is gedaan; 35) Als ze je weer vragen ergens met een standje op te komen draven kun je het ook eens anders doen, beeld leegte en/of bezinning uit, maak een gigantische berg van publikaties over milieu en zo of presenteer 1 idee heel concreet; 36) Stuur een fax van twee vellen naar de Kamer van Koophandel waarin je uitlegt waarom je niet met zo'n instantie wilt praten; 37) Praat op een feestje eens niet over het milieu en de zin van het leven; 38) Verdien weinig geld; 39) Uitslapen; 40) Fietsen; 41) Lezen; 42) Maak aardbeienjam, met een klein beetje rabarber; 43) Organiseer een ontdekkingstocht door je woonplaats, samen met de feeën uit het bos, de geesten van het verleden en de mensen in onszelf; 44) Kieper een paar giertanks mestoverschot leeg bij de Rabobank en het Landbouwschap; 45) Blokkeer bij Venlo de export van levend slachtvee; 46) Sluit de straat af voor auto's, ga volleyballen en hinkelen; 47) Begin een gemeenschappelijke kruidentuin; 48) Neem zitting in het bestuur van een woningbouwvereniging, om behalve het energiezuinig en milieuvriendelijk bouwen vooral ook andere woonvormen te stimuleren; 49) Schrijf een lief sprookje over iets dat er wel toe doet en overhandig dat samen met een bloem en een fles natuurazijn aan de automobilisten die maandagochtend in de file staan; 50)...