-
21 november 2003
Bezinning op kernenergie?!
Erger nog wellicht is dat iedereen weer te pas en te onpas kan beweren dat kernenergie veilig, schoon en goedkoop is. Na jaren van stilte laait het debat over de vermeende zegeningen van kernenergie opnieuw op. Overdreven? Ik hoor het graag. Vast staat wel dat Borssele vrijwel ongestoord haar dertigjarig bestaan mag vieren, dat diverse ministers in debatten, opiniestukken en in antwoord op kamervragen zeggen dat de optie open gehouden moet worden omdat het klimaatbeleid er misschien om vraagt. Dat er op diverse congressen en bijeenkomsten weer in alle openheid gesteld wordt dat er misschien wel energiebedrijven zijn die willen investeren, dat in elk geval Finland en Frankrijk een nieuwe type reactor gaan bouwen terwijl er in heel europa in de afgelopen twintig jaar geen nieuwe meer is besteld.
En vind je het gek? Er is een compleet nieuwe generatie die nooit heeft gehoord van Tsjernobyl, van de honderden acties die er tegen kernenergie zijn gevoerd, van de uitkomsten van de "Brede Maatschappelijke Discussie", van de argumenten die pleiten tégen het gebruik van kernenergie. Niet alleen het grote algemene publiek weet nauwelijks meer waar het over gaat, ook mensen die actief zijn binnen de milieubeweging zijn - op z'n best - aarzelend: "Is het wel zo'n slecht idee?" of "kernenergie is misschien niet goed maar als we inderdaad serieus werk willen maken van de bescherming van het klimaat dan moeten we wel een nieuwe afweging durven maken".
En de kleine groep lobbyisten die kernenergie een warm hart toedraagt heeft veel geleerd; communicatietechnieken, foute durven toegeven, iedereen uitnodigen om nog eens een rondje te polderen, deuren opengooien en met alles en iedereen in debat gaan.
Dat betekent concreet?
Dat het - in tegenstelling tot de situatie in de afgelopen vijftien jaar - niet langer uitgesloten is dat ook Nederland weer kiest voor (meer) kernenergie. Natuurlijk is dat aan de elektriciteitsbedrijven zelf (leve de liberalisering) maar reken maar dat indien de overheid vindt dat er meer gedaan moet worden aan het voorkomen van het broeikaseffect en er te weinig andere maatregelen genomen worden ("niet effectief blijken" - heet het dan) dat er dan nieuwe (verborgen) subsidies van stal worden gehaald om meer kernvermogen mogelijk te maken. Dat hoeft helemaal niet persé in Nederland. Zoals Jan Terlouw ("deskundige op het gebied van risicoperceptie" zoals hij zich tegenwoordig presenteert) het op de borrel van Borssele twee weken geleden zei. "Nederland is eigenlijk te vol om kerncentrales te bouwen maar het kan prima in bijvoorbeeld de nieuwe EU-lidstaten".
Verschillende energiebedrijven hebben laten weten er wel voor te voelen; Essent, Eon, Electrabel. Natuurlijk maken ze nu nog de afweging of het -bijvoorbeeld qua publieke opinie- wel de moeite waard is om het avontuur aan te gaan. Ze geven het zelf aan: geef ons nog een paar jaar en het kan weer. De publieke opinie is inderdaad in rap tempo aan het schuiven. Hadden we in de periode 1986-2000 een stabiele en stevige meerderheid die zich negatief uitsprak over kernenergie, de laatste jaren is het aantal tegenstanders flink aan het dalen, veelal meteen overstappend naar de groep voorstanders.
Anderzijds zal het nog helemaal niet meevallen om een nieuwe kerncentrale te bouwen. De benodigde investeringen zijn zo groot (een beetje kerncentrale kost een paar miljard euro) dat de elektraboeren zich wel driemaal zullen beraden alvorens te besluiten. Zeker zolang de situatie op "de markt" zich niet stabiliseert. Door de grote onzekerheden als gevolg van de liberaliseringgolf die nog steeds door Europa trekt investeren bedrijven überhaupt nauwelijks meer in nieuw vermogen, een van de oorzaken van de zogenaamde black-outs in de afgelopen maanden. Dit verandert natuurlijk indien kernenergie officieel geaccepteerd wordt als een energiedrager die duurzaam is en/of in elk geval geen nadelige invloed heeft op het broeikaseffect.
Hoewel het deze status nog niet verworven heeft - in de zogenaamde Kyoto-onderhandelingen over internationaal klimaatbeleid is kernenergie expliciet uitgesloten van dit goedkeurende stempel met bijbehorende stimuleringsmaatregelen - wordt er wel weer opnieuw over onderhandeld. Logisch natuurlijk; geen van de Europese landen haalt de in het Kyoto-verdrag afgesproken emissie-reducties en dus moet er aanvullend beleid worden bedacht. En daar maken de pro-kernenergie krachten dankbaar gebruik van. En dus staat het weer opnieuw officieel op de agenda van de volgende ronde klimaatonderhandelingen. Als kerncentrales mee mogen gaan doen met de internationale emissiehandel (bedrijf x stoot minder koolstofdioxide uit dan het eerder deed en mag dat verschil verkopen aan een bedrijf dat meer wil uitstoten of, energiedrager y stoot minder Co2 uit dan energiedrager Z die door Y wordt vervangen en dus krijgt Y Co2-kredieten die het mag gebruiken om de bouw van de centrale goedkoper te maken) dan is het in een keer gedaan met de financiële risico's.
En zo zijn er tal van manieren om kernenergie weer in het zadel te krijgen. Momenteel wordt er in Europa heftig gedebatteerd over de ongelijke kansen die verschillende energiebedrijven op de markt hebben. De grote kernenergiejongens (veelal Franse, Duitse en Engelse bedrijven) hebben jarenlang geld opzij moeten zetten om in de toekomst in elk geval een deel van de kosten van de opslag van kernafval te betalen. In sommige landen wordt dat geld beheerd door een onafhankelijk orgaan die er bijvoorbeeld niet mee mag speculeren op de markt maar in een heel aantal gevallen mogen de bedrijven het gebruiken om te "shoppen": andere bedrijven op te kopen, investeringen te doen, nieuwe centrales te bouwen etc. Wat er dan met de kosten voor het beheer van kernafval moet gebeuren wanneer zo'n investering fout afloopt is nog maar de vraag. In elk geval leidt het ertoe dat een aantal kernenergiebedrijven veel makkelijker grote investeringen kunnen doen dan bijvoorbeeld nieuwe of kleine bedrijven die willen investeren in werkelijk duurzame bronnen.
De milieubeweging reageert apathisch, "al zo'n vaart niet lopen" en "we hebben andere prioriteiten". Natuurlijk is het onmogelijk appels met peren te vergelijken en een oordeel te geven over welk milieuprobleem belangrijker is om aan te werken. Maar er zijn wel een paar goede argumenten om het onderwerp kernenergie (weer) op te pakken:
- Het heeft een sterke symboolfunctie. Voor beide "partijen". Inderdaad, we waren er bijna, kernenergie was een aflopende zaak en dat was voor een belangrijk deel de verdienste van de milieubeweging. Maar dat betekent ook dat wanneer je het nu uit je handen laat vallen de repercussies des te groter zullen zijn. Niet alleen in heel concrete zin (al het geld dat naar kernenergie gaat kan niet besteed worden aan werkelijk duurzame bronnen, elke nieuwe kerncentrale is een extra potentieel gevaar die weer tonnen afval gaat produceren waar we de komende 240.000 jaar op moeten blijven letten) maar 't werpt het hele debat over de energievoorziening weer terug in de tijd.
- Met een beetje extra duwen en sleuren (actie!) kun je kernenergie binnen een paar jaar definitief de nek omdraaien (althans, wat betreft dromen over nieuwbouw). En dat zou enorm veel ruimte vrij maken om - eventueel gezamenlijk met de sector - echt te gaan kijken naar die door iedereen gewenste duurzame toekomst. Het zou een enorm uitstralings-effect hebben op de rest van de wereld.
- Met een beetje nadenken zijn er tal van manieren te bedenken om veel mensen te betrekken bij strijd tegen kernenergie; de milieubeweging heeft -over het algemeen- toch een knettergroot probleem als het gaat om het vinden van aansprekende activiteiten.
WISE heeft het afgelopen jaar actie gevoerd tegen Essent, voor de helft eigenaar van Borssele en grootste importeur van atoomstroom. Die acties waren deels heel succesvol. Maar ook wij zijn er niet in geslaagd om veel mensen op decentraal niveau mee te laten doen aan die acties en activiteiten. Sowieso slagen we er, als WISE althans, maar zeer mondjesmaat in om mensen te mobiliseren mee te doen met anti-kernenergie acties. Greenpeace doet fantastische dingen maar in principe altijd solo: er wordt per definitie geen poging gedaan meer mensen te betrekken bij die acties. Het Wereld Natuur Fonds wordt gesponsord door Essent en zegt al twee jaar lang dat er alleen achter de schermen wel eens wat tegen Essent wordt gezegd (over Borssele) en Milieudefensie geeft kernenergie geen prioriteit. En zo sukkelen we verder; langzaam richting de situatie dat we weer achter de feiten aanlopen en misschien tot onze grote schrik over een paar jaar moeten constateren dat (deels) Nederlandse bedrijven vlak over de grens - of wat verder weg - een nieuwe kerncentrale gaan bouwen. Of dat Nederland een belangrijk deel van haar klimaatdoelstelling haalt door in "het zuiden" kernenergie te financieren.
WISE blijft hopen dat dit anders kan. We hebben het initiatief genomen om met een zo groot mogelijk groep mensen die iets met kernenergie hebben of willen doen bij elkaar te komen om hierover te praten. Om het onszelf niet al te makkelijk te maken hebben we drie mensen uitgenodigd om ons uit te dagen; Wim Turkenburg van de Universiteit van Utrecht die komt vertellen dat -volgens hem- vrijwel alle "oude argumenten tegen kernenergie niet meer gelden", iemand van Milieudefensie die komt vertellen waarom die club het geen prioriteit meer vind en iemand van Greenpeace die komt vertellen waarom ze er stelselmatig voor kiezen om alleen te opereren.
Na de drie inleidingen gaan we -zonder die drie mensen- hierover discussiëren en eventueel tot plannen komen. Wie echt geïnteresseerd is en/of ideeën heeft is van harte welkom op zaterdag 10 januari 2004, in Utrecht. Geef je op, dan hoor je waar en hoe en meer over het programma.
(Peer de Rijk is betrokken bij WISE, Postbus 69636, 1040 LC Amsterdam 020.6126368
Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 385, 21 november 2003