Turbo-economie

Franz Kafka merkte ooit eens op: 'De massa's hebben haast, ze lopen, ze doorlopen in looppas het tijdperk. Ze denken dat ze vooruit komen, maar ze maken een pas op de plaats en storten in de leegte'. Kafka moest eens weten, hij overleed in 1924 en vond de wereld toen al overhaast geworden. Wat zou hij er nu over zeggen in alle hektiek van de kredietcrisis?

Over de kredietcrisis buitelen de media en de snelle meningen weer over elkaar heen en jagen de stress op: komt er een langdurige economische depressie, vertoont de politiek tekenen van ontbinding, raakt de crisis ook de reële economie (want er is ook sprake van een niet-reële economie), zijn m’n spaarcenten nog veilig, storten we inderdaad met z’n allen in de leegte? Maar de vragen en antwoorden zijn ongrijpbaar geworden.

"Sinds het begin van dit jaar is 22.000 miljard dollar aan beurswaarde weggesmolten - per inwoner op deze aarde zijn we duizenden dollars armer geworden." Deze week stond deze zin in een artikel over de kredietcrisis op een 'serieuze' economenwebsite Me Judice  en ik heb de zin en onzin, de abstractheid van het getal meerdere malen op me in laten werken, alsof ik naar een surrealistisch schilderij stond te kijken.

Waar hebben we het nog over bij dit soort megabedragen? We zijn 'armer' geworden, maar wat zegt me dat nou? We schijnen ook met z'n allen eigenaar van de Fortisbank geworden te zijn. Dus hoezo armer? Ten opzichte van wat? Armer, afgemeten aan de normen van een kapitalistische graaicultuur, een economie die langzamerhand volledig op snelheid, schaalvergroting en puur winstbejag is gebaseerd, gedreven door wat SER-voorzitter Rinnooy Kan benoemt als 'perverse prikkels'.
Een turbo-economie, aangejaagd door de hightech- en dotcomsectoren en een losgeslagen financiële speculatiemarkt waarin het  kortetermijnwinstdenken van de hedgefunds alle ruimte kreeg en daarmee de tirannie van de vluchtigheid en de onmiddellijkheid. Het verhandelen van bedrijven is een sport geworden, waarbij niet meer naar de mensen wordt gekeken. De vervreemding van de reële economie, van het normale leven en het normale werk. Marx noemde het Entfremdung, de vervreemding van het product en het niet meer verbonden zijn met de maatschappij. Wie het eerst komt, maalt het eerst. Wie het snelst iets weet of iets kan, die is de baas.

Ik moest de laatste weken vaak terugdenken aan het boek van de Franse filosoof Paul Virilio 'Het Horizon-negatief', waarin hij in 1984 al met vooruitziende blik beschrijft hoe haast en snelheid het kenmerk zijn geworden  van de moderne cultuur en vooral van de mediacultuur. Hij vroeg zich daarbij af 'wat dan die haastcultuur met je doet in een wereld die steeds harder gaat, waarin snelheid de norm is geworden. Hij beschouwt snelheid als een absolute vorm van oorlog:  “als absolute of beter nog als laatste oorlog, staat snelheid gelijk aan het einde van de materiële wereld als driedimensionale waarheid.” De materiële wereld is een schijnvertoning geworden. Als we die verdampte 20.000 miljard dollar als schijnvertoning kunnen zien, wordt het misschien weer wat grijpbaarder.

De door Virilio beschreven snelheid is inmiddels nog zichtbaarder geworden: deregulering globalisering en privatisering van overheidsdiensten hebben de polsslag van het maatschappelijk leven verder versneld, waarbij we en passant de verzorgingsstaat hebben afgebroken terwille van de zo noodzakelijke dynamische flex-economie. En de ‘vervreemde’ mens is ondertussen druk aan het multi-tasken, bezig met sms’en en met z’n virtuele vrienden op Hyves, brengt zappend de avond door, eet fastfood en gaat speeddaten. Kortom: stort zich in de leegte.

Het is daarom wel interessant om te zien dat, na jaren neoliberale afbraakpolitiek en de losgeslagen versnelling van de vrije markt, de regulerende staat ineens weer wordt afgestoft om de financiële sector weer in het gareel te krijgen, af te remmen. Banken worden genationaliseerd, de hypotheekmarkt moet door de staat overeind gehouden worden. Wouter Bos zag zelfs de socialisten al Wall Street binnentrekken. Bos herinnerde zich waarschijnlijk een oude droom, die hij allang vergeten was en het zal nog wel wat tijd kosten voor hij de strekking van zijn woorden weer echt begrijpt. Maar wie weet hervinden Wouter Bos, de PvdA, en ook GroenLinks het inzicht dat de zegeningen van de neoliberale vrije markt wat betrekkelijker zijn en dat regulering niet altijd slecht is. Misschien komt er inderdaad een momentum in deze financiële crisis dat links het rechts populisme eindelijk weet te weerstaan, gaan we weer beseffen dat een goede collectieve sector (in bijvoorbeeld de gezondheidszorg, openbaar vervoer en het onderwijs) noodzakelijk is voor het creëren van duurzaamheid en het inspelen op sociale behoeften voor een langere termijn dan de waan van de dag.

Laten we vooral weer gaan onthaasten. De economische groei zal waarschijnlijk een tijdje stoppen, laten we daarvan profiteren door op zijn minst wat op adem te komen.