Komkommeroorlog om de Noordpool

Op 2 augustus 2007 plantte een Russische minionderzeeër een roestvrije titaniumvlag in de Noordelijke IJszee op de Lomonosov Rug - 4261 meter diep - op de geografische Noordpool. In de komkommertijd riepen de media: ‘Koude Oorlog’. Het leek even of er een nieuwe wedloop om het Noordpoolgebied was begonnen. Echter, dit soort expedities zijn al jaren voorbereid en de wedloop om het Poolgebied is ook niet van deze zomer.

Al eeuwen lang wordt er door staten ruzie gemaakt over de rechten op het Noordpoolgebied. Voor en ten tijde van de Noormannen was dat het geval. In 1566 werden twee ontvoerde Inuit - moeder en dochter - in de herberg De Mol in Scheveningen tentoongesteld. Adriaen Coenensz van Schilperoort (1514-1587) deed daar in zijn herontdekte Visboeck verslag van. In 1576 had Martin Frobisher een gewelddadige confrontaties met de Inuit. Deze bleken al vertrouwd te zijn met het gedrag van eerdere westerlingen die hun gebied vlaggen wilden plantten. Op 7 juni 1739 beschoten Nederlandse en Deense schepen elkaar bij Makkelyk Oud (Ilulissat) op Groenland en lachten de Inuit zich rot om de overvliegende kanonskogels. Dit zijn maar enkele historische voorbeelden. Om de rechten op het Noordpoolgebied op te eisen, zijn vele vlaggen geplant. In 1909 vochten zelfs twee landgenoten, Robert F. Peary en Frederick Cook om de VS-vlag, terwijl het zeer aannemelijk is dat de Afro-Amerikaan Matthew Henson, compagnon van Peary op 6 april 1909 de eerste was die de Noordpool bereikte. Territoriumdrift zit nu eenmaal in de mens en er zullen dus nog vele vlaggen volgen.

Het Noordpoolgebied valt onder de VN-Zeerechtconventie van 1982. Dit verdrag bepaalt onder meer dat landen recht hebben op economisch gebruik van de zee en haar bodem tot 200 zeemijl (370 kilometer) vanaf de kust of voor de kust liggende eilanden. De VN Commission on the Limits of the Continental Shelf (CLCS) adviseert op basis van wetenschappelijk bewijs over de juistheid van alle claims. Rusland tekende de conventie al tien jaar geleden en diende, naar aanleiding van onderzoek naar de geologische samenstelling van de Lomonosov Rug, in 2001 bij de CLCS zijn eerste claim in. Het staat vast dat het Russische continentaal plat verder doorloopt dan 200 zeemijl vanaf de kust en de kusteilanden, omdat de Lomonosov Rug en de Mendelejev Rug aan zijn grondgebied vastzitten. Alleen is nog niet duidelijk hoeveel verder.

Canada heeft in 2003 het verdrag getekend. Het loopt achter in de race om de Arctis. Na eerder te hebben aangekondigd miljarden uit te gaan geven voor de bouw van zes tot acht ijsbreker-patrouilleschepen, maakte Canada in augustus 2007 bekend een diepzeehaven en een militaire basis in het gebied te gaan opzetten. Canada’s woordvoerder riep: “Onze regering heeft een agressieve agenda voor het poolgebied.”
De VS heeft de Zeerechtconventie niet geratificeerd, omdat er in de Senaat onvoldoende steun voor is. Via Alaska kan de Verenigde Staten maar een relatief beperkte claim op het Noordpoolgebied leggen. Deez' werelds politieagent is niet alleen in het Kyoto Klimaatverdrag de grote dwarsligger, maar ook in de verschillende Arctische overlegorganen, zoals de Arctische Raad. De VS wijst ook de Canadese claim op de Noordwestelijke Doorvaart volstrekt af. Om dat standpunt kracht bij te zetten sturen de VS regelmatig, zoals in 1985, tot woede van de Canadezen, ijsbrekers door de Doorvaart.

Uiteindelijk zullen het de grote multinationals - de oliemaatschappijen - zijn die de regeringen dwingen politieke duidelijkheid te scheppen en het Noordpoolgebied onderling te verdelen. Maar is het Noordpoolgebied niet van de inheemse volken, zoals de Inuit, Samen, Tsjoektsjen en Nenets?