-
24 juli 2010
Gelijkschakeling
George Orwell tekent in zijn dystopie ‘1984’ een wereld waarin alle mensen volkomen gelijkgeschakeld zijn, gelijkvormige radertjes in de machine die samenleving heet. Dat ziet er niet bepaald aantrekkelijk uit, iedereen is blij dat we een andere wereld hebben, de gelijkschakeling die Orwell schetst wekt alom afgrijzen.
Ja?
Ik was vorige week in Oost-Hongarije, vlak bij Oekraïne, een streek met een behoorlijk andere geschiedenis dan die van Nederland. Zou je plots middenin die stad neergezet worden, dan weet je direct dat je in Hongarije bent. De opschriften op de winkels zijn volstrekt onbegrijpelijk, je weet totaal niet wat men daar verkoopt zolang je niet naar binnen kijkt. Het Hongaars heeft geen nauwe verwanten in Europa, slechts een paar minitaaltjes achter de Oeral zijn tamelijk verwant. Verre verwanten zijn weliswaar de Finse talen - Fins, Laps en Ests - maar ook de Finnen en Hongaren begrijpen geen woord van elkaars taal. Dus ik liep daar en wist dat het niets anders dan Hongarije kon zijn.
Maar als je de taal weg denkt, wat dan? De stad waar ik was heeft nogal wat gebouwen uit de laatste halve eeuw van het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije, maar die gebouwen zijn niet typisch Hongaars. Ze zouden net zo goed ergens in een Duitse stad kunnen staan, sommigen zouden zelfs aan de Oude Gracht in Utrecht niet misstaan. Nieuwere gebouwen zijn er ook, de flatwijken die van daar tot hier vrijwel hetzelfde ogen. Of nog nieuwer, de modernistische stalen dozen met spiegelglas, volstrekt inwisselbaar met de dozen van waar dan ook. Op die allermodernste gebouwen verschijnen in Hongarije nu ook begrijpbare opschriften, namelijk van al die winkelketens die je vindt van Leeuwarden tot Maastricht tot Nyíregyháza.
Het centrum van de stad waar ik was kan qua bouw op allerlei plekken in Midden-Europa zijn, de nieuwste gebouwen kunnen zelfs overal zijn. Al die gebouwen zijn bedacht, ontworpen, getekend, er is over nagedacht, het architectschap geldt als een creatief beroep. Maar wat wordt gecreëerd?
Wat er uit dat denken komt is onindividueel, onherkenbaar, oneigen, 1984.