Dit is het begin

Na enige aarzeling, de kleinkinderen wilden het er vanmorgen, al digitaliserend, nou eens een keer niet over hebben - ik word niet wijzer, wel sloom; is dit zoiets als de hongerwinter - hier toch over het corona virus. Enige alledaagse ervaringen, niet dagelijks te horen meningen en nuttige indrukken uit gelezen artikelen.

Eerst een kleinigheid, de nieuwspraak in de taal. Na 'opschalen' is nu al 'afschalen' te horen. 'Afvlakken' (grafieken) , 'uitleveren' (maskers) maken geleidelijk plaats voor 'exit' (toekomst). Vormen van taalvernieuwing die vechten om vaagheid en meerduidigheid. Of ze zo overeind blijven als 'insteek', 'impact' en 'frame', het is in ieder geval 'exit' al gelukt.

Sturen van de paniek

Tot die terugkerende ervaringen behoort de schijnheiligheid van Rutte die ergerlijker wordt naarmate de bewondering, ook van 'politieke tegenstanders', toeneemt. Zijn herhaalde oproep tot 'solidariteit' is onwaarachtig en is een nonchalante aanvaarding van de sociale en economische ongelijkheid, juist nu die minder openbaar is. Maar daar blijft het niet bij. Als de huidige crisis iets laat zien, dan is dat de onderschikking van de volksgezondheid aan de economie. Rutte waagde het erop in zijn laatste televisieoptreden bij herhaling het tegendeel te beweren. Ook onderstreepte hij op bijna koninklijke wijze 'trots' te zijn op Nederland en zijn bevolking. Een bestudeerd mededogen dat in de buurt komt van de bezoekjes van Neerlands koningspaar aan de getroffen gebieden in de zorg.

Om nog maar niet te spreken over het niet eens zijdelings herinneren aan bijvoorbeeld de ellende in de vluchtelingenkampen en asielzoekerscentra. Pijnlijke politieke kwesties waarover eerder afwijzende standpunten waren ingenomen die zo veelzeggend als ze zijn, ongenoemd blijven.

Een tweede ervaring is de dosering van informatie. Waarschijnlijk bedoeld als geruststelling, in de trant van: paniek moet je sturen, alles is onder controle. Een voorbeeld van afgelopen dinsdag. Eerst, langs verschillende mediawegen, de droge vermelding dat de verwachte daling van het aantal ziekenhuisplaatsingen en doden door de nieuwste gegevens niet bevestigd wordt. Een schok, maar enige uren later volgde een dempende toelichting: het is toe te schrijven aan de later vrijkomende gegevens over het voorafgaande weekeinde. Een vergelijkbare 'vertraging' deed zich voor bij de vermelding van de leeftijden van de besmette mensen, de beschikbaarheid van testmiddelen en intensive care bedden.

Het is een dergelijke dosering die de ruimte geeft aan al of niet bewuste misinformatie.

Verdachte jubeltonen

Zo af en toe komt uit het zo bewierookte veld van helden in zorg en onderwijs een aan de praktijk ontleend tegengeluid. Zo maakte een Belgische arts zich kwaad over de lofzangen over zijn werk en opofferingen. Hij benadrukte 'gewoon zijn werk te doen' en had deze steun liever gekregen bij de recente, massale acties tegen de lage inkomens en zware werkdruk in de gezondheidszorg.

Een tweede voorbeeld speelt in mijn onderwijsomgeving. Waar videocontact tussen onderwijsgevenden en hun leerlingen soms zichtbaar doorkruist wordt door ouders die hun bezwaar uiten over bijvoorbeeld de onvoldoende regelmaat en kwaliteit van de digitale lessen. Een verhouding die omschreven werd als: de ouder is koning klant, de leerling een te bewerken product en de docent een leverende kruidenier.

Deze kritische terugblikken vormen een keerzijde van de soms beknellende jubeltonen, waarin bekende Nederlanders meesters lijken te zijn. Laat het een voorschot zijn op de te stellen eisen als de 'exit' op gang komt. Juist dan hebben acties applaus, saamhorigheid en inventiviteit nodig.

Privatiseringsramp

Leestijd genoeg. Zoals voor een ontluisterend artikel over de verkoop van de staatsvaccin fabriek. Te lezen in de Groene Amsterdammer van 2 april 2020. Een stapsgewijze privatisering waaraan de huidige minister van Volksgezondheid De Jonge de laatste hand legt. Aan deze neoliberale uitverkoop van een publiek belang ging heel wat verontrusting vooraf. Sinds 2003 waarschuwt de Wereldgezondheidsorganisatie voor nieuwe pandemieën en roept overheden op te investeren in nieuwe vaccins. In de nadagen van de bankencrisis hakt een voorganger van De Jonge, Klink, de knoop door: de kwaliteitseisen zijn niet meer te financieren. Een nieuw alarm volgt een paar jaar later (2015). Deze keer van een voormalig directeur-generaal Volksgezondheid tegenover de Tweede Kamer: Nederland is onvoldoende voorbereid op epidemieën.

De vaag voorgestelde voorwaarde van Klink dat de overheid weer aan zet is voor vaccin onderzoek, wanneer de farmaceutische industrie daartoe onvoldoende winstmogelijkheden ziet, wordt weggestreept door zijn opvolger Schippers. Ze negeert een conclusie uit een rapport: privatisering van het vaccin is een te grote aantasting van het publiek belang. Twee jaar na haar vertrek in 2017 wordt ze president van DSM Nederland.

Jarenlang geëmmer met parlementaire goedkeuring en Rutte sinds oktober 2010 als minister-president.

Een tweede artikel stond in het Amerikaanse Monthly Review van april 2020. Het legt een verband tussen aan de ene kant het economisch systeem, waar voorraden verliesposten zijn die gesocialiseerd worden en internationalisering een voorwaarde is om private winsten zeker te stellen. En aan de andere kant, de agrarische sector die industrialiseert en bossen kapt om de honger naar land te stillen en daarmee de natuurlijke grenzen tegen verspreiding van ziekten en virussen afbreekt.

In die verspreiding is de virusoverdracht van dier naar mens meer en meer ongrijpbaar. Een citaat: Grotere en op kleine afstand van elkaar liggende fabrieksboerderijen vergemakkelijken een ruime overdracht en terugkerende infectie. (…). Veel en dicht bij elkaar gehuisveste dieren belonen de ziektekiemen die er het beste overleven. (…) Door de geografische reikwijdte van de handel en export van levende dieren te vergroten, is de diversiteit aan mogelijke overdrachten toegenomen en kunnen ze makkelijker en sneller evolueren/veranderen.

Behalve een nadere uitwerking van de stellingen in dit citaat, bespreekt het artikel een aantal op de volksgezondheid toegespitste initiatieven, zoals socialisering van de geneesmiddelen en massale productie van antivirale middelen. Op te vatten als een nadrukkelijke aanbeveling aan links om deze keer heel concreet de veranderingen, waarvoor een crisis de samenleving gevoelig maakt, naar de hand te zetten.

Hans Boot