Verduistering

Je hebt gloeilampen, spaarlampen, led-verlichting en De Verlichting. Bij lampen is het duidelijk: vervang een gloeilamp door een spaarlamp die evenveel licht geeft en vervang die door een led-lamp die evenveel licht geeft en qua energie heb je een stapje gezet. (En qua chemicaliën? Wat zit er allemaal in?) Bovendien denken mensen: die led-lampjes gebruiken zo weinig stroom, ik kan best het hele jaar kerstverlichting in mijn kamer laten branden, gezellig. Dat is honderd keer 1 watt, en pakt dan qua energie slechter uit dan één gloeilamp van zestig watt.

Dan De Verlichting. Een begrip dat gebruikt en misbruikt wordt, waar van alles onder wordt verstaan dat historisch gezien correct is, maar ook van alles wat er naar mijn smaak niets mee te maken heeft. Zo kan ik, afhankelijk van de definitie, zowel vinden dat er nog veel meer Verlichting moet komen als ook dat de Verlichting schuld is aan een heleboel misstanden.

Ratio in plaats van religie, dat is heel duidelijk een groot punt van de historische Verlichting. De christelijke kerken zijn al aardig leeggestroomd, de niet-christelijke kunnen een flinke zet gebruiken en vooral de religieuze manier van denken is nog lang niet vervangen door iets nuchterders. Ga je met iets alternatiefs bezig, van groente telen tot huizen bouwen, van feminisme tot veganisme, dan zul je heel veel alternatievelingen tegen komen die vinden dat er allerlei spiritueel gezwatel bij hoort. Dat is geen verlichting maar verduistering.

Kapitalisme wordt ook wel aan De Verlichting gekoppeld. Ik denk dat dat niet klopt, want hebzucht en verrijking bestonden altijd al. Kapitalisme kon pas groeien met het aanboren, letterlijk, van nieuwe energiebronnen: kolen, olie, gas. Je zou die toename van technologie kunnen koppelen aan de toename van interesse voor exacte wetenschappen, waar de Verlichters van de 'Encyclopédie, ou dictionnaire raisonnée des sciences [...]' hun best voor deden, maar als een kip zonder kop alles doen wat technisch mogelijk is, dat kan ik moeilijk rationeel vinden. De korte termijn kan, rationeel gezien, niet zonder de lange termijn. Rationeel denken is alles meewegen. Lijkt mij.

Ratio in plaats van emotie. De rationele Homo economicus die je in pro-kapitalistische verhandelingen tegen kunt komen is onbestaanbaar en komt niet voor. Zonder emoties kunnen mensen niet kiezen (ik kwam het onlangs weer tegen in het laatste boek van Frans de Waal Mama's laatste omhelzing, over emoties bij ons en onze verwanten) en alle gedrag waar kapitalisme van smult, van shoppen tot beleggen tot groei, is zo emotioneel als de pip. Dat kun je de Verlichting niet in de schoenen schuiven.

Helder denken hoort volgens mij ook bij de Verlichting. Geen drogredenen gebruiken bijvoorbeeld. Maar zie de columns van Youp van 't Hek in de NRC: een grote aaneenschakeling van de drogreden die ad hominem wordt genoemd. Of de boodschapper aanvallen om de boodschap terzijde te kunnen schuiven. Zie wat Greta Thunberg over zich krijgt. Die heeft geen zin om een vriendelijk, lievig meisje te zijn, dus als ze boos is kijkt ze boos. Haar dan 'heks' noemen lijkt sprekend op misogynie uit de tijd van voor de Verlichting. De tu-quoque-drogredenering komt ook veel voor, jij ook, Greta gaat zelf met de zeilboot maar de kapitein vliegt terug naar Europa. Ja jammer, maar ook: nou en?

En alle complotdenken: Greta kan die toespraken niet zelf gemaakt hebben. (Ze kan zeker ook niet zelf zo goed Engels spreken?) Dit complot wordt naar voren gebracht door mensen die het er niet mee eens zijn, en die dus zelf helemaal nooit gedachten van dergelijke strekking hebben bedacht, op wat voor leeftijd ook.

Enzovoort. Alle populisme is verduistering, inclusief duistere termen als 'boreaal' (jaren nu) of 'noordse ras' (jaren dertig).

Op naar meer Verlichting! En minder verlichting: op foto's vanuit de ruimte is de Benelux 's nachts een van de meest verlichte regio's...