Schijtende duivels

De duivel schijt altijd op de grote hoop – die uitdrukking heb ik voor het eerst door mijn oma horen gebruiken. ‘Duvel’ zei ze trouwens, ze kwam van de boerderij en net ten oosten van Amersfoort zit er nog wat Nedersaksisch in het dialect. Verder sprak ze over het algemeen erg keurig, opgeklast zeg maar, van boerendochter tot maatkledingmaakster – ze had veel kak als klandizie.

De betekenis van de uitdrukking was me wel duidelijk: de kak zorgt goed voor zichzelf. Wie qua bezit een voorsprong heeft, kan zorgen dat die voorsprong groeit. Romeinse landeigenaren, middeleeuwse edelen, reders van de VOC, noem ze maar op, rijken worden rijker.

De uitdrukking zal veel ouder zijn dan het kapitalisme, maar drukt de kern daarvan wel goed uit. Die kern staat nadrukkelijk níet in de ideologie van het kapitalisme, het liberalisme. Je zou het een mooiweerideologie kunnen noemen, want het gaat over vrijheid dit en vrijheid dat en wie zal daar tegen zijn? De ideologie zegt niets over de keerzijde, het schijten op de grote hoop.

De vrijheid van de een eindigt waar die van de ander begint, dat stond ooit, of staat misschien nog steeds, in het beginselprogramma van de VVD. Anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis gebruikte diezelfde uitspraak ook, maar hij meende het terwijl liberalen het niet menen. Misschien zijn er antikapitalistische liberalen, maar minstens het gros is pro kapitalisme, hetgeen erop neerkomt dat een van de vrijheden die ze toejuichen de vrijheid is om anderen een poot uit te draaien. Waarmee men allang op het terrein van een ander zit, de vrijheid van de een is de vrijheid om die van een ander niet te zien en met voeten te treden. Het is de vrijheid van de duivel om op de grote hoop te schijten.

Populisme wordt meestal niet in economische termen beschreven, maar als je dat wel doet lijkt de conclusie me onontkoombaar dat de ideologie van populisten een variant van het pro-kapitalistische liberalisme is. Ik ken er geen cijfers van maar het zou goed kunnen dat degenen die op populistische politici stemmen het materieel nooit beter hebben gehad dan nu. Ze lijken ook wel ontevredener dan ooit en dat lijkt erg op gedrag van de rijken, die ook nooit genoeg hebben.

Dat er hier zoveel mensen zijn die het materieel beter hebben dan ooit is een gevolg van een erg ongelijk ingerichte wereldeconomie waarin het ook het geval is dat de duivel op de grote hoop schijt. De rijke landen ontvangen en zullen wel zorgen dat ze blijven ontvangen. Grote groepen pikken daar een graantje van mee, maar er is wiskundig gezien geen ruimte dat ze echt rijk worden. Met blijvende ontevredenheid als gevolg, ontevredenheid uit gefrustreerde hebzucht.

Frustratie tast het denkvermogen aan, zou je kunnen zeggen, en zo heeft het kunnen gebeuren dat racistische lieden zondebokken hebben aangewezen, veroorzakers van het niet rijker kunnen worden, de migranten hebben het zogenaamd gedaan. Gevolg: haat. Haatgedreven politici, haatgedreven reaguurders op internet, hatelijke tweets, een haatgedreven electoraat.

Ooit, heel lang geleden, werden de arbeiders gigantisch uitgebuit en ontstond er een arbeidersbeweging om daar wat aan te doen. Een van de activiteiten van die beweging was ook om de uitgebuitenen te scholen, niet alleen op economisch gebied, maar ook cultureel. Ze waren namelijk altijd zo dom mogelijk gehouden. Later, vanaf de zestiger jaren zeg maar, sijpelde ook heel wat bezit naar ‘onderen’, ruimer bezit van autootjes en tv’s, om een paar dingen te noemen. Het zou mooi geweest zijn als daar ook linkse scholing bij had gezeten. Over de wereldeconomie, over solidariteit en dergelijke.

In een van de artikelen over de afzwaaiende premier Rutte werd een uitspraak van hem aangehaald dat ie een enorme hekel heeft aan nivellering. Dat moet je even omkeren om er de giftigheid van in te zien: hij juicht denivellering enorm toe. Leve de duivel die op de grote hoop schijt. De rijken waren altijd al een aanhanger van die rechtse ideologie, in rijke landen zijn er intussen heel wat niet-zo-rijken die ook zo rechts denken.