Rechts beleid kweekt extreem rechts

Deze dagen hebben politici en advocaten het over 'opruiing'. Dat maakt het mogelijk een veroordeling uit te spreken van organisaties, partijen en individuen, en de laatsten op te sluiten, die het betrokken wetsartikel in woord of daad overtreden hebben. Juridisch lijkt dat ingewikkeld maar urgent te zijn. Nog dit jaar komt Rutte IV met nieuwe wetsvoorstellen. Daar zal het hier niet over gaan, wel over de betekenis van zo'n verbod. Bijvoorbeeld, verdwijnen daarmee de bestrafte opvattingen en hun maatschappelijke bron en tegen wie of wat is het verbod gericht?

Leerzaam is de herinnering in het dagblad Trouw, 18 november 2022, aan Henk Sneevliet die in 1934 zijn komst in de Tweede Kamer vijf maanden moest uitstellen, omdat hij vanwege opruiing in de gevangenis zat. (1) Een jaar eerder had hij de opstand, 'muiterij', gesteund op het Nederlands oorlogsschip De Zeven Provinciën waar het loon van het marinepersoneel verlaagd was. Een paar dagen later maakte een vliegtuigbom een einde aan het zelfbeheer, 23 doden en vele gewonden.

Al eerder, in 1917, stond Sneevliet voor de rechter, deze keer in het voormalige Nederlands-Indië. Opnieuw voor opruiing. Hij had in een dagbladartikel de volgende conclusie getrokken: Volk van Java, de Russische Revolutie houdt ook lessen in voor u. De rechter sprak van haatzaaien en van minachting voor de Nederlandse regering en aanzetten van de bevolking tot het begaan van een misdrijf. Na een negen uren durend betoog was Sneevliets stelling dat niet hij, maar het koloniaal systeem opruide met een beleid van systematische armoede en rechteloosheid. Het Hooggerechtshof besloot na een proces van vier dagen dat de kritiek op Sneevliet juist maar niet strafbaar was en ontsloeg hem van rechtsvervolging. Niet lang daarna zette de politie hem op de boot naar Nederland.

In 1942 zal de term opruiing niet uitgesproken zijn, wel ging het om actieve vijandigheid. De verzetsgroep waarvan Sneevliet deel uitmaakte, werd gefusilleerd.

Politiek links

In de huidige sociaaleconomische en politieke verhoudingen liggen 'de zaken' anders. De overgrote meerderheid van parlementair links loopt in het burgerlijk gareel, is weliswaar af en toe boos, maar handelt vooral bestuurlijk waakzaam om aanvaardbaar te blijven. Opruiing is zelfs ondenkbaar. Sprekend was tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 de hechte band van PvdA/GroenLinks met VVD/CDA. Dat lieten plaatselijke door de FNV georganiseerde bijeenkomsten zien. Eerder (21 november 2021) had het Ledenparlement van de vakbond besloten om met name Forum van Democratie geen podium te bieden om zijn verwerpelijke gedachtegoed uit te dragen. In navolging daarvan werd die partij en de PVV onder meer in Dordrecht uitgesloten deel te nemen aan zo'n bijeenkomst. De vier genoemde partijen trokken zich terug uit zo'n ondemocratisch verkiezingsdebat en vervolgens blies de FNV de bijeenkomst af (Trouw, 12 maart 2022).

Buitenparlementair, 'radicaal' links - actiegroepen en partijen/organisaties – vormt met veelal grondige analyses van de kapitalistische werkelijkheid helaas geen collectiviteit of een daarop gerichte openlijke zoektocht. Acties en demonstraties zijn daarop – soms – een uitzondering. Ook bijvoorbeeld binnen de vakbeweging die overigens geen gemeenschappelijk prioriteit kent, is zelden sprake van een gezamenlijke oppositie. Waar een botsing met de dominante bestuursstructuren dreigt, is al gauw 'eigen haard goud waard'. Behoud van de soms moeizaam verworven positie en de soms twistzieke geschiedenis zijn moeilijk te overwinnen. Ze worden door overheidsdiensten in de gaten gehouden, maar formele verdachtmakingen van 'opruiing' zijn zelden aan de orde.

Tweeledig verbod

De aanleiding voor het beoogde wetsvoorstel om opruiing te bestraffen, is door koploper D66 aangeduid als ondermijning van de democratische rechtsstaat in woord of daad en daartoe oproepen door leden en vertegenwoordigers van het FvD. Anders gezegd: extreem rechts wordt juridisch gecorrigeerd door een 'waar' of 'zuiver' rechts. Beide zijn verbonden aan het ondernemerdom van het kapitalisme en zijn structurele ongelijkheden en winstzucht. Daarin bepleit de één democratie, de ander autocratie.

De geschiedenis kan ons leren dat een altijd sluimerend extreem rechts, groeit en bloeit in crisisvolle perioden (sociaal, economisch, politiek en ideologisch). En niet alleen in Nederland blijkt een rechtse regering die crises mede opgeroepen te hebben en de belangen van grote delen van de bevolking aan te tasten. Uitzichtloosheid in het dagelijks bestaan is een voedingsbodem voor extreem rechts. Een formeel juridisch verbod bestrijdt noch de maatschappelijke bron noch de daaraan ten grondslag liggende opvattingen. Deze vinden vaak een nieuwe weg in andere gedaanten, zeker bij een hardnekkige crisis en een halfzachte 'tegenmacht'.

Hoe dan ook D66, of een andere regerende rechtse partij, houdt door het wetsinitiatief en het resultaat daarvan het gammele – ware rechtse – beleid uit de wind: 'wij trachten democratie-vijandigheid te elimineren'.

Van de aangekondigde wetgeving zijn formuleringen te verwachten die een tijdje mee kunnen. De Partij van de Vrijheid en het Forum van Democratie zullen niet genoemd worden. Aangenomen kan worden dat de strekking van termen als 'opruiing' en 'ondermijning van de rechtstaat' een plaats krijgen. Zo algemeen omschreven dat de activiteiten van wat veelal 'extreem rechts' heet, als bijvoorbeeld 'staatsgevaarlijk' geïnterpreteerd worden en juridisch onderzoek dat zal trachten aan te tonen. Hetzelfde lot staat dan 'links' te wachten. Nadrukkelijke en openlijke steun aan een verbod herinnert aan een wijsheid van mijn denkbeeldige buurman: hard schreeuwen kan stemmen zo schor maken dat ze niet te verstaan zijn als het erop aan komt.

(1) RSAP, Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij. Zie:

* https://www.sneevlietherdenking.nl/

* https://www.tracesofwar.nl/sights/82119/Monument-Executie-Henk-Sneevliet-ea-Kamp-Amersfoort.htm