Laagopgeleiden

Vorige week plaatste de NRC een opiniestuk van Warna Oosterbaan over de meritocratie, waarin hij vooral aan de orde stelde dat laagopgeleiden zo weinig gehoord worden. Niet afkomst leidt vanzelf tot sociale posities, zoals in een standenmaatschappij, maar hoe je je door opleiding ontplooid hebt. Meer opleiding leidt tot meer te zeggen hebben, en dat leidt weer tot weinig zeggenschap voor laagopgeleiden. Gemiddeld gesproken.

Men heeft het nogal eens over laagopgeleiden wanneer het gaat over de achterban van populisten. Dat ergert me nogal. Ik heb al heel wat laagopgeleiden gekend die een erg solidaire levenshouding hadden, dus ook naar immigranten toe. Voor solidariteit is namelijk helemaal geen opleiding nodig, het hart op de juiste plaats komt zowel bij laag- als hoogopgeleiden voor! Ik vraag me af of er enige correlatie is tussen opleiding en solidariteit en tussen opleidingsniveau en mate van egoïsme. Het lijkt in elk geval zo dat de grootste inhaligheid te vinden is bij mensen met heel wat opleiding en heel wat intelligentie.

Maar ook dat is niet noodzakelijk het geval. Net zoals het niet noodzakelijk is om 'hoog' te koppelen aan 'beter'. Of 'laag' aan 'minder' of zelfs aan 'minderwaardig'. Hoog en laag zijn op zich slechts getallen die slaan op aantal jaren opleiding of op aantal IQ-punten of op aantal euro's per maand of op enzovoort. Het is niet noodzakelijk, maar het gebeurt wél dat hoge opleiding leidt tot hoge maatschappelijke positie. En het gebeurt wél dat de beslissers, die voor het overgrote deel hoogopgeleid zijn, vergeten dat er ook nog anderen bestaan.

Dat Oosterbaan dat aankaartte is mooi, maar in zijn artikel ontbrak wel het woordje 'gemiddeld'. Voorbeeld: 'Over immigratie [...] denken hoog- en laagopgeleiden anders' – dat is gewoon onjuist. Het zou gemiddeld wel het geval kunnen zijn (dan zie ik er wel graag cijfers over), maar er zijn zat hoogopgeleiden die kwalijke denkbeelden over immigranten hebben, net zoals er zat laagopgeleiden zijn die, zoals ik al zei, door en door solidair zijn met de verworpenen der aarde.

Nog een voorbeeld uit het artikel: 'Niet alleen verdienen hoogopgeleiden meer [...]' Ook dat is onjuist. Er bestaan hoogopgeleiden die kiezen voor een solidaire levenshouding en vandaaruit helemaal niet hun best doen om veel te verdienen. Er is immers niets dat verschil in geldelijke beloning tussen buschauffeurs en chirurgen rechtvaardigt, het is gewoon een ideologie die maakt dat er grote inkomensverschillen zijn. Terwijl, als een chirurg een fatale fout maakt er één dode valt maar als een buschauffeur dat doet... De hoogte van de hoge inkomens wordt bepaald door meerderheden van beslissers, die veelal zelf hoog opgeleid zijn. In 'merito' zit dan niet het probleem, in 'cratie' wel!

Bij veel maatschappelijke problemen, ongelijkheid, migratie enzovoort, leidt solidariteit tot snelle verlichting of zelfs totale verdamping van het probleem. Echt! Maar dat staat wel tegenover de nogal in zwang zijnde gerichtheid op persoonlijke spulletjes, op hoge inkomens, op neerkijken op wat laag is, op...