Een therapie in duistere tijden - met afsluitend de aanbeveling om vaker een vinger in je kont te laten steken

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik heb moeite met deze tijden, die in snel tempo naar meer duisternis lijken te hollen zonder dat we er veel aan lijken te kunnen doen. Vooral dat laatste is nieuw en deprimerend. Machthebbers hebben altijd al geprobeerd voor eigen gewin de rest van de mensheid het vel over de oren te halen, maar toen was er altijd ook verzet tegen waar je je bij aan kon sluiten.

Bij gebrek aan linkse organisaties van enige omvang, geeft de machteloosheid aanleiding tot weinig opbeurende conclusies. Het is allemaal peanuts vergeleken met het lot van je medemens in Gaza, of een van die andere ‘manmade’ hellen op aarde, maar toch. Bovendien: de bommen komen hier vandaan, dus we zijn ook nog eens hartstikke medeschuldig.

Mijn eigen therapie tegen dergelijke deprimerende tijden is veelal tweeledig. Ik hou er toch al van om me te verdiepen in de klassieke teksten van ‘mijn’ beweging (en aanpalende). En in deprimerende tijden ga ik dan nalezen hoe ze het bolwerkten toen het daar slecht ging. En reken maar dat die tijden er waren.

Neem de 1^e wereldoorlog, die eigenlijk een einde maakt aan de aanzwellende radicale arbeidersbewegingen van die tijd. Maar de anarchistische/linkse beweging was toen nog groot, en de antimilitaristische beweging (dus) ook. De gematigde tak van die arbeidersbeweging, de nog steeds treurig voortslepende sociaaldemocratie, was verdeeld, en de meest machtige tak, de Duitse sociaaldemocraten, kozen voor steun aan ‘hun’ land bij de eerste wereldoorlog. Dat zorgde op zijn beurt weer voor een schisma in de anarchistische gelederen, toen een deel van de prominenten vond dat je dan maar de andere partij moest steunen om Duitse heerschappij en Pruissische militarisme in Europa te voorkomen.

Maar de rest van de anarchistische beweging bleef zich verzetten tegen oorlog en militarisme, en draaide massaal de bak in: in Engeland, waar een groot deel van de Duitse anarchisten heen was gevlucht, werden Duitsers massaal onder erbarmelijke omstandigheden opgesloten, of ze nu tegen de oorlog waren of niet. Rudolf Rocker (en vrouw en kinderen) overkwam dat ook en hij schreef er een minutieus verslag over, in twee dikke delen, onder de titel (in de Nederlandse vertaling) ‘Achter Prikkeldraad en Tralies’. Die ging ik, als therapie dus, lezen. Dat is een indrukwekkende ervaring en een les in nederigheid.

Rocker en familie zaten in Engeland gevangen, Emma Goldman en de hele beweging in de VS, om dezelfde reden, en in Duitsland zat de radicale linke en anarchistische beweging ook vast, tot en met de ‘linkse communisten’ als Rosa Luxemburg.

Tegen het eind van de oorlog wordt Rudolf Rocker naar Duitsland uitgezet. Via Nederland, waar hij probeert uit de trein te springen omdat hij vreest in Duitsland in de kerkers te belanden. Net over de grens komt hij in een opvangkamp waar hij te horen krijgt dat zijn Duitse nationaliteit in Engeland verlopen is en hij daarom naar Nederland teruggestuurd zal worden. Daar eindigt het boek dan ook mee, dat hij de trein terug neemt en onaangekondigd bij zijn stokoude grote vriend Domela Nieuwenhuis in Hilversum op de stoep staat, die hem hartelijk binnenhaalt.

Ondanks de onbeschrijfelijke verschrikkingen van de oorlog hebben ze goede hoop. In Rusland is de revolutie begonnen en de rest van de kapitalistische landen zullen er ook aan geloven. Aan de slag dus, is het devies.

Als de oorlog voorbij is, en de pogingen tot revolutie in Duitsland die daar op volgden, verhuist Rocker (herenigd met zijn familie) naar Berlijn, waar hij vlak bij zijn grote vriend Erich Mühsam komt te wonen. Waarover later meer. Mühsam zat nog in de gevangenis vanwege zijn aandeel in de Beierse Radenrepubliek.

Tweede therapeutische handeling in duistere tijden is om toch de actie en de confrontatie met ‘het systeem’ te zoeken. Hoe symbolisch of futiel ook. Niets is erger dan al die ellende via de media te consumeren zonder anderen op te zoeken en tenminste de illusie te hebben dat je wat probeert terug te doen.

Zo gingen we, kameraad en buurman T en ondergetekende, naar de demonstratie tegen een formerende extreemrechtse regering in Den Haag op 17 maart. En zoals Peter Storm eerder al beschreef: het was bepaald geen succes.

Iedereen worstelt met die vraag wat dan wel zou werken, in deze tijden waarin monsters ontstaan, om Gramsci te prafraseren.

Omdat we voor de demonstratie een dagje in Den Haag waren, en ik me eerder had verdiept in enkele van de mensen die daar door de gehakmolen waren gehaald, gingen we na de demonstratie ook naar Het Oranje Hotel, een soort museum-gevangenis. Naast de overigens nog zeer echt bestaande gevangenis, wat het geheel nog aangrijpender maakt. In Het Oranje Hotel hebben 25.000 mensen vastgezeten die door de nazi’s (en meestal: de Nederlandse politie) opgepakt waren. Een flink deel ervan werd in de aanpalende duinen geexecuteerd, of doorgestuurd naar vernietigingskampen buiten Nederland. De verhalen worden in het museum ingetogen verteld en uitgebeeld, we kunnen een bezoek stellig aanbevelen, al geeft het je een flinke stomp in je maag.

Nu er weer aanzwellende vergelijkbare geluiden te horen zijn als die van de laarzenpartij die het ‘Hotel’bedreven (als ze het over tribunalen hebben, denken ze stiekem hier aan) is het ook goed om te bedenken wat er gedaan moet worden in het geval dat het ze lukt. Wat de meeste van de 25.000 ingezetenen van het Oranje Hotel gemeen hebben gehad, is dat ze geheel overvallen waren door de noodzaak zich te moeten verzetten. Veel mensen zijn ook opgepakt en hebben soms dus het leven gelaten door even stomme als begrijpelijke fouten van henzelf en medeactivisten, die de nazi’s meedogenloos uitgebuit hebben. Want wie had er even daarvoor gedacht dat het nodig zou zijn om bommen te maken, papieren te vervalsen of mensen te verstoppen? Het zou-allemaal-zo’n-vaart-toch-niet lopen?

Toen het weer kon is de familie Rocker naar Berlijn verhuisd en toen Erich Mühsam uit de Duitse gevangenis kwam, werden ze bijna buren en zagen elkaar dagelijks. Rocker maakte ook mee dat Mühsam de dag na de Rijksdagbrand opgepakt werd en naar concentratiekamp Oranienburg verdween, waar hij – al in 1934 – door de nazi’s omgebracht werd (ik schreef er eerder over).

Mühsam wist dat hij bovenaan de lijst stond van de nazi’s en was ook van plan te emigreren maar stelde zijn vlucht steeds uit wegens geldgebrek…

De punkband Slime heeft een cd gemaakt met teksten van Mühsam, Sich Fügen Heisst Lügen. Dat helpt ook, om die af en toe hard op te zetten. Slime is zowiezo goede therapie, net als Abwärts, ook uit Hamburg. Ze speelden elkaars nummers en wisselden muzikanten uit. Zanger en oprichter van Abwärts, Frank Ziegert (Frank Z. in punkland) is afgelopen januari gestorven. Ooit, lang geleden heb ik ze zien optreden in Berlijn en dat was een onvergetelijke ervaring. Het viel allemaal op zijn plaats toen; autonome beweging, Machinenland (Wann bist du denn wohl abgebrannt?) en grote vriendschappen die deels nog steeds voortduren… De band bleek in hetzelfde pand te bivakkeren als waar wij logeerden, en het bleef nog dagenlang onrustig daar in de Adalbertstrasse...

Hier speelt Slime een profetisch nummer van Abwärts met Frank als zanger: https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=ZDSnaz07oUo

Maar Frank is dus gestorven en wel aan protstaatkanker. Zo’n ouwemannenziekte. Ik weet; ouwe mannen moeten hun mond houden tegenwoordig en niet zeuren want het hele leven is een groot privilege, maar er sterven er wel heel veel aan. De reden is dat we vaak niet zo goed voor onszelf en ons lichaam zorgen, en anderen dat meestal ook niet voor ons gaan doen. Bovendien is men preuts en wil niet dat er al tezeer gefrunniked wordt aan dat deel van het lichaam. Toch is het een bekend en vaststaand feit dat regelmatig onderzoek in die streken veel onheil kan voorkomen. Bij vroegtijdige ontdekking is het allemaal prima te genezen. Voor dat segment van onze ellende is dus wel een goed werkende therapie. Vandaar het goedgemeende advies van deze oude man hier aan iedereen (met een prostaat) boven de vijftig: laat vaker een vinger in je kont steken, je weet waar het goed voor is...