De RAF, de neonazi's - wat nu?

Nee, ik pleit de RAF in Duitsland niet vrij - want wie ben ik? Ze hebben zo'n 34 mensen vermoord - ook enkele Nederlanders. Ik ben geneigd te schrijven dat dat nog helemaal niets was vergeleken met de rechtse moordlust van de Provisional IRA in Ierland en Gr-Brittannië die van 1969 tot 1997 naar schatting bijna 1.800 doden in Ierland en GB maakte.
Of de Franse Organisation de l'Armée Secréte, de OAS die in 1961 en 1962 maar liefst  2.000 dodelijke slachttoffers maakte. Dat was een rechts protest tegen de zelfstandigheid van Algerije die president De Gaulle toestond  - maar dat was dan ook verzet van rechtse militairen onder generaals Massu en Salan.
Maar kun je dan stellen dat de RAF zich dus heeft ingehouden? Nee, want elke dode is er één teveel, hoe edel de uitgangspunten ook ooit waren. Door de continue aanslagen op winkels e.d. in Parijs van de  OAS wilde mijn vader niet met ons aan het eind van de vakantie zoals onze traditie was, langs de Eiffeltoren.

Maar die weer oplevende jacht in Duitsland van nu op mensen van 65, 70, 75 jaar stuit me tegen de borst - vooral vanwege de oorsprong van de RAF. Deze laatste generatie heeft namelijk geen mensen doodgeschoten. De eerste en tweede generaties wel. Hun misdaden pleegden zij namelijk in de jaren '70. Ze streden vooral tegen eindeloze rij nazi's en SS'ers die ongehinderd weer carrière konden maken in het na-oorlogse Duitsland - gesteund door de Amerikaanse bezetters. Die bezwaren onderschrijf ik, hun methodes volstrekt niet. Hoe gaan we daarmee om?

De na-oorlogse Duitse kinderen werden gek van hun vrolijk zwijgende Duitse vaders, ooms en opa's, die allemaal 'niks gedaan hadden' in de oorlog en 'nergens iets van wisten'.... Zie een glashelder boekje als 'Niemand war dabei und keiner hat's gewusst' van Jörg Wllenberg (samensteller).
De standaard gewetensvraag luidde toen: 'Was hattest du gemacht im Krieg, Vati?" of eventueel Opa - dat was in de jaren '60 en '70 de minst beantwoorde vraag in vele Duitse families - als de vader al levend en heel teruggekomen was. Vele vaders en ooms waren dankzij de Amerikanen en hun Koude Oorlog weer uit Rusland en elders teruggekomen, maar niet zo onschuldig als ze waren vertrokken... maar concrete gevens, datums, plaatsen of aantallen vermoorde Joden waren er niet of nauwelijks in 1968.

De jongste generatie studenten van '68 vooral had wel zware twijfels naarmate de feiten naar boven kwamen over Auschwitz, Sobibór, Oekraïne waar Babyn Yar ligt, en al die andere plaatsen waarvan de namen de vreugdevuren rond de oplevende Duitse economie toch wel wat temperden. Ja, 'de Duitsers' hadden het weer goed in '68: Volkswagens overal, net als koelkasten, wasmachines en de tv's met al die prachtshows en veel voetbal - en de buitenlandse vakanties die sterk opkwamen - zij het nog per bus. Jaja, het leven was al weer één groot feest!

Deze mannen waren meestal officier geweest in de Wehrmacht of de SS - en ze dekten elkaar allemaal. Ze hadden hun bloedbevlekte nazipakken uitgetrokken, hadden iets ondertekend dat ze nóóóóit echt nazi waren geweest en waren weer aan de slag gegaan als ambtenaar, winkelier, wethouder of autohandelaar, arts of tandarts, ondernemer, leraar, magazijnchef, of wat dan ook... De steunpilareb van de maatschappij, de toonaangevende middenklasse.

Van eind 1963 tot herfst 1965 liepen toen de zg. 'Tweede Processen van Auschwitz' - de eerste waren in 1947 in Polen, in Krakau geweest. Daar stonden 40 SS'ers terecht, van wie de Polen er 23 ophingen. Maar in totaal werden slechts 800 van de ongeveer 8.200 overlevende SS'ers uit Auschwitz en de subkampen, ooit berecht, van wie er 750 werden veroordeeld. En dan nog dit: de basis voor de aanklachten in Frankfurt a/M in 1963 lag niet in misdaden tegen de menselijkheid, uit het internationale recht, maar in de wetten van de Bondsrepubliek.

De Duitse rechters erkenden bovendien het stuitende principe van 'Befehl ist Befehl' waarop de lagere SS'ers zich graag beriepen. Zo kon een simpele maar zeer gevaarlijke bewaker met zeker 1.000 doden op zijn geweten, Stefan Baretzki, er vanaf komen met levenslang. Hij was overigens de enige die zijn misdaden erkende en getuigde tegen zijn oude SS-collega's en leiders. Hij pleegde zelfmoord in de gevangenis op zijn 69ste in 1988.

Maar de Duitse middenklasse was verontwaardigd over deze processen - de keurige boekhouders, schoolleiders, ondernemers en directeuren, doktoren, afdelingschefs en ambtenaren hadden immers al vaak krijgsgevangen gezeten en vaak bij terugkomst ook nog eens maanden ter denazificering. Nou dan!  Wie de foto's van deze keurige verdachten ziet, allemaal in pak en das, geknipt en geschoren, allemaal tussen de 40 en 60, allemaal gezinsvaders en hyptheekhouders, ziet allemaal verontwaardigde, geërgerde nette heren. Hoe dúrfden ze hun te beschuldigen, en nu weer al die ellende te gaan oprakelen, juist nu ze net Duitsland weer overeind hadden geholpen? Was dat de dank van de staat?

Een SS-tandarts uit Auschwitz als Willy Schatz (1905-1985) werd na de oorlog weer keurig tandarts in Hannover. Of nog stuitender: de tweede man in Auschwitz na Höss, Robert Mulka, had na de oorlog succes met zijn handelsbedrijf en hield erg van zeilen als sport. Hij was er goed in, legde zich er helemaal op toe en won zelfs brons op de Olympische Spelen in Rome in 1960. Maar dat las ook het OM in de krant - en arresteerde hem. Verontwaardiging alom! Toch kreeg hij alsnog 14 jaar, maar kwam al in 1968 weer vrij, tamelijk ziek, en stierf in 1969. Auschwitz-apotheker Victor Capesius werd verordeeld op grond van medeplichtigheid aan de dood van 2.000 mensen en kreeg negen jaar in 1965. Ook hij kwam in  1968, al in januari, weer vrij... En zo ging het maar door.

Openbaar aanklager in Frankfurt in 1963 was ene Fritz Bauer, een socialist uit een gegoede directeursfamilie, maar Joods, zij het progressief. Hij ontvluchtte nazi-Duitsland in 1936 naar Denemarken, later Zweden waar hij medesocialist Willy Brandt leerde kennen. Bauer kreeg veel voor elkaar, maar het was tegen de stroom in. Bauer leefde van 1903 tot 1968. Hij verdronk in zijn badkuip nadat hij slaappillen en drank had ingenomen.

En toen was daar Benno Ohnesorg: een 26-jarige talenstudent, net getrouwd met een zwangere vriendin, lid van een evangelische gemeente, geboren in Hannover in Midden-Duitsland - een soort nette jongen. Hij nam deel aan de demonstratie in Berlijn tegen het Duitse bezoek van de sjah van Perzië. Daar werd deze aanstaande vader op 2 juni 1967 door een politieman doodgeschoten - in zijn achterhoofd. De schutter, Karl-Heinz Kurras, een brigadier van politie, bleek jaren later ook een geheim agent van de DDR.

Deze executie gaf een radicale stoot aan de Duitse studentenbeweging. Er ontstonden door het hele land demonstraties en de Berlijnse burgemeester moest door deze schietpartij aftreden. De schutter stond terecht maar werd vrijgesproken...  De inzetten voor de komende hete jaren lagen uitdagend op tafel en de roulette van de dood begon te draaien.

Toevallig stuit ik op een SS-generaal, Franz Six (1909-1975), in 1941 betrokken bij massa-executies bij Smolensk, daarbij ook 38 Joden uit het ghetto. Hij kreeg na enkele jaren gevangenis in de jaren '50 leuke banen, o.m. bij Porsche-Diesel. En oude SD-collega, architekt, ontwierp bij zijn pensionering een huis voor hem dat ook nog gebouwd werd. Six en zijn oude vrienden uit de SS lieten elkaar niet vallen... (zie zijn bio op de Duitse Wikipedia). Maar of zijn geschiedenis toen bekend was of niet lijkt er niet veel meer te te doen.

Dan het geval Beate Künzel, die later vanwege haar huwelijk Klarsfeld ging heten. Zij was in 1960 au pair in Parijs en trouwde met een Joodse-Franse advocaat, overlevende van de holocaust. Zij kreeg daardoor bijzondere belangstelling voor de nieuwe Duitse kanselier. Van 1966 tot eind 1969 was dat CDU-lid Kurt Georg Kiesinger. Hij was al vroeg, in 1933, nazilid geworden, had vanaf 1940 bij de nazipropaganda gewerkt, al stond hij niet bekend als fervent nazi. Na de oorlog zat hij 18 maanden in een kamp en werd daarna snel parlementslid. Toch zagen velen hem als het voorbeeld van het nieuwe, rijke, halfnazistische Duitsland waar geen enkele leider schone handen had - op Adenauer en Willy Brandt na dan.

In 1967 was Beate Klarsfeld in Parijs politiek actief geworden bij de SPD en schreef over Kiesingers verkiezing, die zij niet accepteerde. Zij wees op het grote aantal bruinhemden in de CDU en voerde samen met haar man Serge Klarsfeld, advocaat, campagne tegen Kiesinger. In april schreeuwde zij vanaf de publieke tribune in het Duitse parlement toen Kiesinger sprak: 'Nazi: Tritt zurück!'. Zij stond zeker niet alleen en kreeg bijval van o.m. Nobelprijswinnaar Günter Grass. Omdat Kiesinger toch onaantastbaar leek ontstond een ander plan. Zo kwam het dat Beate Klarsfeld in november 1968 onverhoeds de kanselier op het toneel van zijn eigen CDU-partijcongres, zichtbaar voor iedereen... een oorvijg gaf. Die daad van 7 november 1968 haalde alle kranten in Europa, en veel linkse mensen bewonderden haar enorm - maar Kiesinger zou nog een jaar aanblijven ...

Alleen was 1968 niet zomaar een jaar van studentenprotest en linkse oorvijgen: op 4 april was Martin Luther King al doodgeschten en op 6 juni - slechts negen weken later - Robert F. Kennedy, presidentskandidaat en broer van de vermoorde president Kennedy. De eindeloze Vietnamoorlog woedde ondertussen onafgebroken door, dagelijks op al onze tv's, en vluchtten Amerikaanse dienstweigeraars tot in Nederland. In Griekenland heerste een kolonelsregime. Dat jaar hapten veel oudere en jongere mensen simpelweg naar adem... Het broeide hevig in heel Europa. Het was ook nog het jaar van het grote Parijse studentenoproer - dat studenten in heel Europa enorm opwond - plus een algemene staking in heel Frankrijk. 

Ontstond de RAF toen? Ja. Ook in 1968 ontstond de Rote Armee Fraktion, een beweging van Westduitse Marxistische studenten. Zij maakten een kritische analyse van het kapitalisme en de consumptiemaatschappij. Een van de doelen van de RAF was om schoon schip te maken met de oude, kapitalistische orde van de Westduitse maatschappij. Hun eerste dode was een Amerikaanse militair bij een bomaanslag op een basis in Frankfurt in 1972, in een hele serie aanslagen. In 1975 kidnapte de RAF de Duitse CDU-politicus Peter Lorenz, en het lukte om zo gevangen RAF-leden weer vrij te krijgen. Lorenz overleefde het.

In 1969 kregen we hier aan de universiteit de Maagdenhuisbezetting van een week. In Italië ontstonden in 1970 de Marxistische Brigate Rosse - ook al snel bezig met aanslagen en al gauw in contact met de RAF. De RAF had ook contact met Palestijnse groepen. Die periode bleek het einde in te luiden van de oude, autoritaire Europese maatschappij en de grote invloed van religie.

Maar de Duitse geschiedenis raakte al gauw Nederland volop. Wat we kennen als de 'Duitse herfst' begon in 1977. Op 22 september 1977 waren enkele leden van de RAF in Nederland bezig een tijdelijke woning te zoeken vanwege een geplande ontvoering. Dat liep fout toen zij hun huurauto in Utrecht gingen terugbrengen en in een vuurgevecht met de politie terecht kwamen. De agent Arie Kranenburg kwam daarbij om.

Al in 1975 had de RAF een gijzeling in de Duitse ambassade in Stockholm georganiseerd - en schoot daar twee gegijzelden dood - enkele RAF-leden kwamen daar ook om. Het oogmerk was ook hier, net als later, om hun gevangen leiders en vrienden vrij te krijgen. Het doelwit  van die ontvoering van najaar 1977 was Hanns Martin Schleyer (1915-1977), voorzitter van de Duitse werkgevers en vm. SS-officier, die na de oorlog drie jaar gevangen zat. Schleyer zat eerst in Duitsland verborgen, toen in oktober ook nog drie dagen in Schevingen op het adres Stevinstraat 266. Hij werd vervolgens naar Brussel vervoerd en op 18 oktober 1977  bij de Belgisch-Duitse grens vermoord en in de kofferbak van een Mercedes achtergelaten.

Het doel van zijn ontvoering was vrijlating van de eerste generatie RAF-leden onder wie de gevangen leiders Andreas Baader (1943-1977) en Gudrun Ensslin (1940-1977) en Jan-Carl Raspe (1944-1977) en acht andere leden. Dat het sterfjaar van de drie leiders hetzelfde is, is geen toeval. Deze drie pleegden op de dag van Schleyers executie zelfmoord in de extreem beveiligde gevangenis Stuttgart-Stammheim. Gevangene Inge Schubert had zich al een paar dagen eerder opgehangen in een andere gevangenis. De datum staat bekend als 'Todesnacht von Stammheim'. Zie vooral het navrante artikel daarover de op de Duitse Wikipedia. Zo raakte toen ook de term 'isolatiefolter' bekend: de RAF-ers konden daar geen enkel beetje licht of geluid van buiten meer zien of horen. Dat bleek fnuikend. In 2008 verscheen de film 'Der Baader Meinhof Complex'.

Dan nog even Knut Folkerts, geboren in 1952. Hij werd na een overval op 1 juli 1977 op een wapenfabriek in Frankfurt am Main gezocht. Hij trok naar Nederland vanwege de geplande ontvoering van Schleyer, maar liep tegen de lamp. De politie had een hinderlaag voor hem gelegd in een autoverhuurbedrijf aan de Croeselaan in Utrecht. Hij was het die in het vuurgevecht daarbij agent Kranenburg raakte. Folkerts kreeg in december 1977 van de Utrechtse rechtbank 20 jaar cel. Hij werd uitgeleverd aan Duitsland waar de rechter hem in 1978 tweemaal levenslang oplegde wegens terrorisme, maar in 1995 kwam hij vervroegd voorwaardelijk vrij. In 2000 werd dat definitief. Uit reacties blijkt dat laatste toen  erg pijnlijk voor de familieleden van Kranenburg te zijn geweest.

De RAF heeft grote indruk gemaakt op hun generatiegenoten in heel Europa. Hun belangrijkste resultaat is misschien dat zij aantoonden dat je een Marxistische revolutie in deze maatschappij niet met gewapende strijd bereikt - wel veel doden en verdriet.

De huidige arrestaties in Duitsland hebben misschien nog wel enig nut: zij laten ons terugdenken aan het ellendige naoorlogse bedrog van de teruggekeerde spijtloze nazi's in Duitsland. Het ging een tijdje redelijk daar maar nieuwe ernstige problemen dienen zich alweer aan in de vorm van de AfD...