Een karavaan waart door Europa - de keerzijde van de Europese eenwording

Twee maanden lang trekt een bonte karavaan door Europa. Om de grieven die zich tegen het Verenigd Europa richten, kenbaar te maken, maar ook om te laten zien dat er in het leven meer is dan economische belangen en poen. "We hopen tijdens de karavaan zelf ook van de ene in de andere verbazing te vallen". Een interview.

Europa `92 is het voorlopige hoogtepunt in een proces van nauwere samenwerking tussen verschillende Europese landen. In zijn huidige vorm begon het proces kort na de Tweede Wereldoorlog. De afschuwelijke oorlogservaringen werden in een verlokkend perspectief van een Europese verbroedering omgezet. Concreet gemaakt werden echter uitsluitend economische maatregelen, zoals de oprichting van de EGKS: de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal. Daarmee werd opnieuw duidelijk werd gemaakt, dat oorlog in onze tijd en onze samenleving een voortzetting van de vrijemarkt-economie is met andere middelen. Het aanvankelijke enthousiasme over Europa verdween met het koudeoorlogsdenken, waarin het militaire samenwerkingsverband van de verschillende Europese staten en de Verenigde Staten een hoge vlucht nam.

Onder de slogan 'Europa '92' wordt het initiatief weer opgenomen en nieuw leven ingeblazen. En opnieuw wordt duidelijk gemaakt, dat de economie de eerste en belangrijkste factor voor het Europese samenwerkingsverband is. Inmiddels gaat het dan niet meer om samenwerking maar om eenwording. Dit houdt in, dat de verschillen op welk gebied dan ook, ondergeschikt worden gemaakt aan het 'algemene belang' van een Verenigd Europa en dat is dan dus de kapitalistische economie van Europa. Het is daarom ook geenszins verwonderlijk, dat juist de zogenaamde 'Ronde Tafel' van nationale en multinationale ondernemingen de lijnen voor dit hernieuwde proces hebben uitgezet en bepaald: het beruchte witboek van Philipstopman Wisse Dekker, dat zich laat lezen als een soort verlanglijstje waarin driehonderd maatregelen worden opgesomd die de heren graag zo snel mogelijk gerealiseerd willen zien. Economische voordelen te over dus. Maar het blijkt ook op wereldniveau onder de bestaande verhoudingen het enige mogelijke antwoord om de immer dreigende crisis af te wenden...af te wentelen.

Op wie de dreigende crisis afgewenteld wordt, daarover zwijgen de plannenmakers. En tóch zijn alle bewoners van de Europese Gemeenschap op een of andere manier heel nauw betrokken bij en geraakt door deze ontwikkeling. En die betrokkenheid gaat wel wat verder dan het heuglijke feit, dat we op weg naar ons buitenlands vakantiedoel niet langer meer in de file aan de grensovergang hoeven te wachten. Het verplicht dragen van een persoonsbewijs maakt zo'n controle op het einde van de straat een stuk waarschijnlijker. En een fles Franse wijn bij de kruidenier om de hoek wordt voor ons net zo vanzelfsprekend, als onze beschikbaarheid voor een of ander klotebaantje in Zuid-Duitsland omdat er hier geen werk meer is voor ons.

Aangezien het Verenigd Europa tevens een buitenland kent, worden grote delen van de Derde Wereldbevolking eveneens getroffen door onze veel geprezen Eenheid. Samen staan 'we' sterker om import en grondstofprijzen, tegen de behoefte van een Derde Wereldland in, zelf te dicteren. Samen kunnen 'we' de toenemende stroom immigranten en vluchtelingen die hun honger bij ons komen stillen, tegenhouden en afwenden.

Met de European Festivities '89 in Den Haag, een propagandatour van overheid en bedrijfsleven, heeft indertijd een initiatiefgroep in Nederland een duidelijke aanleiding gevonden om de verborgen kanten van de Europese Eenwording te laten zien, aan de kaak te stellen en vandaar uit de aangesproken groepen te mobiliseren om te werken aan de opbouw van een tegenmacht tegen dit Europese wangedrocht. Door middel van lezingen, discussies en publikaties werden de volgende facetten uit het Europacomplex gelicht: het politiek-econmische aspect, de vluchtelingenpolitiek, justitie en repressie, bevolkingspolitiek en cityvorming. In een aantal plaatsen en in verschillende samenstellingen zijn groepen in binnen en buitenland met een van die thema's verder gegaan, ook al omdat de machthebbers het project Europa '92 in hoog tempo voortzetten. (Daarover meer elders in dit nummer).

Nu nog geen twee jaar later de countdown voor Europa inmiddels is begonnen, is er vanuit het internationale infowinkelnetwerk een nieuw initiatief gestart: de karavaan tegen Europa '92. De karavaan trekt twee maanden door Europa en zal een groot aantal plaatsen aandoen. Op die verschillende plaatsen wordt in samenwerking met lokale groepen voorlichting gegeven en gediscussieerd over lokale problemen in Europees verband. Er worden talrijke activiteiten ontplooid om het project Europa opnieuw onder de aandacht te brengen van de plaatselijke bevolking. Tegelijkertijd heeft zo'n tour voor de deelnemers een extra dimensie. We spraken met Iwan, Iwan en Martijn van de infowinkels 'De Invalshoek' uit Leiden en 'Assata' uit Nijmegen, die nauw betrokken zijn bij de karavaan.

Hoe is het initiatief van de karavaan tegen Europa '92 tot stand gekomen?

De karavaan is een initiatief van het Europese overleg tussen zogenaamde infowinkels. Duitsland was het eerste land waar al zo'n vijftien jaar geleden infowinkels ontstonden, met als doel onderling en naar buiten toe linksradicale informatie uit te wisselen. De laatste jaren zijn ook in andere, voornamelijk West- en Noordeuropese landen infowinkels ontstaan. Het verschijnsel 'infowinkel' is volop in ontwikkeling. Er wordt serieus gezocht naar manieren om beter samen te werken, om te leren van elkaars ervaringen en in het verleden gemaakte fouten. Er wordt geprobeerd iets tegenover de alom aanwezige rationaliteit van het systeem te stellen.

Tijdens het Europese overleg dat regelmatig plaatsvindt, bleek dat de Europese eenwording een thema was, dat in elke infowinkel leefde. Er bleken veel overeenkomsten te zijn, bijvoorbeeld op het gebied van cityvorming, vluchtelingenpolitiek, maatregelen die worden genomen. Je merkt dat dingen op elkaar afgestemd worden, je loopt tegen dezelfde dingen aan. Uit de vele gesprekken die we daar over gevoerd hebben met elkaar, bleek dat er de behoefte was om met elkaar iets concreets tegenover de Europese eenwording te zetten.

Zo zijn we op het idee van een karavaan gekomen: het bleek een gemene deler te zijn, die ook praktisch te realiseren was. Een karavaan die door de Europese landen trekt, met een gezamenlijke brochure en in alle landen door de infowinkels zelf ingevulde programma's.

Wat willen jullie bereiken met de karavaan?

Dat zijn een aantal verschillende dingen. Voor een gedeelte is zij bedoeld om onze eigen structuren, die van de infowinkels te verstevigen. Je kan het zien als een soort van testcase voor een van de gezamenlijke werkgroepen van de infowinkels: wat kunnen we met elkaar aan. Soms lopen we tegen grote onderlinge verschillen aan. Verschillen in analyse, in benadering, heel verschillende verzetsculturen. In landen als Frankrijk is er bijvoorbeeld veel meer gerichtheid op de eigen leefomgeving. Mensen gaan daar heel direct aan de slag met wat ze achter hun voordeur aantreffen, terwijl bijvoorbeeld in Denemarken de Europese eenwording veel meer wordt bekeken vanuit de grote lijnen, de achterliggende structuren. En we hopen dat tijdens de karavaan al die verschillende invalshoeken ook naar voren komen, dat mensen met verschillende achtergronden samen iets werfelends kunnen neerzetten.

Daarnaast proberen we met de karavaan het begrip 'infowinkel' aan de mens te brengen. In Nederland is het begrip 'infowinkel' zeker geen geïntegreerd begrip. We moeten onszelf nog bewijzen. Met de karavaan willen we een soort rode draad van waar mensen mee bezig zijn laten zien. We hopen dat zo een aantal verbanden duidelijk wordt die tot nu toe niet doorgedrongen zijn, dat mensen uit verschillende landen, van verschillende infowinkels, vanuit verschillende initiatiefgroepen gezamenlijk de mensen aan het denken zetten.

We proberen tijdens de karavaan ook infowinkels te bereiken waarmee de contacten nu nog slecht zijn, zoals in de zuidelijke landen. Spanje, Italië, Baskenland, Griekenland, waar toch een hoop dingen gebeuren. Daarnaast willen we met de karavaan natuurlijk de Europese eenwording aankaarten, discussies in gang zetten. Zo'n karavaan die een heleboel steden aandoet, is een goede manier om een hele hoop mensen te mobiliseren op het item en te laten zien dat er ook nog iets anders is, dat er mensen zijn die het helemaal niet eens zijn met de Europese plannen.

Jullie hebben een aantal speerpunten gekozen om de Europese eenwording te thematiseren: repressie, migrantenbeleid en de structuren van de Europese Gemeenschap. Waarom zijn het precies die thema's geworden?

Voor repressie en migratie geldt dat het thema's zijn die voor mensen heel dichtbij liggen, die mensen heel duidelijk ervaren. Het zijn ook thema's waar mensen in de verschillende landen al lang mee bezig zijn. Migratie is natuurlijk iets dat in alle landen precies hetzelfde gaat: de grenzen gaan open, maar tegelijkertijd komen ze op iedere hoek van de straat terug. Dat verhaal is heel duidelijk te brengen. Repressie is een onderwerp dat er bij de linkse scene altijd al als gesneden koek in is gegaan en de infowinkels hebben er direct mee te maken. Zeker in Duitsland merk je dat infowinkels in de gaten worden gehouden. Ze worden door de gevestigde orde als een concreet gevaar gezien en staan veel bloot aan criminalisering.

De structuren van de Europese Gemeenschap zijn misschien nog wel het meest interessante onderwerp: hoe worden de zaken geregeld, waarom op die manier en wat voor mechanismes werken er. De elite creëert nieuw gereedschap, een nieuw apparaat. Dat is goed duidelijk te maken. Straks wordt in Straatsburg beslist over de speeltuin in jouw wijkje, terwijl nu de gemeenteraad dat doet en die is ook al ver weg. Straks wordt het helemaal een ver-van-je-bed-show. Er ontstaat een steeds groter verschil tussen de elites en de mensen op straat die tegen dingen aanlopen.

Je kunt iets duidelijk maken over hoe de machtsverschillen liggen. Het is schrikbarend om te zien hoe enerzijds de lijntjes tussen de elites onderling, maar ook die tussen de economische machtsblokken op deze aardbol steeds korter worden, terwijl de lijnen naar de bevolking langer en langer worden. Daar moet je duidelijk kunnen maken hoe verschrikkelijk scheef dat ligt, hoe mensen in machtige posities worden gemanoeuvreerd en dat we daar niets meer over te zeggen hebben, ook al ga je de straat op.

De macht van het volk is totaal geminimaliseerd. Zet het maar eens op een rijtje. Het wordt steeds ongrijpbaarder voor de bevolking en steeds werkbaarder voor de machthebbers. De economie wordt steeds bepalender. De Golfoorlog is daar natuurlijk een duidelijk voorbeeld van, maar kijk nu ook maar naar Joegoslavië. Er wordt steeds meer over sancties gepraat, terwijl er vroeger meer gepaaid werd. Nu is er niets meer te willen, niets meer te spelen, het is een kwestie van inschikken en meegaan of platgewalst worden.

Het is een mechanisme dat indertijd al bijvoorbeeld rond de kruisraketten werkzaam was, en nu op alle terreinen doorwerkt. Met te stellen: Het is onze verantwoordelijkheid, wij zijn het verplicht tegenover onze Europese partners, we worden wel gedwongen, we kunnen niet uit de pas lopen, is de kous af. En dat verhaal vertelt ieder land. Iedere invloed of mogelijkheid tot belangenbehartiging, waarvoor juist in Nederland twintig jaar kei en keihard is geknokt, is met een streep weg. We leven in een andere samenleving, onder andere verhoudingen en we zullen veel opnieuw moeten bevechten. Het is nodig de structuren bloot te leggen, om de veranderingen in de machtsverhoudingen aan te kunnen tonen en te zoeken naar nieuwe manieren om in te grijpen.

In de opzet van de karavaan lopen eigenlijk twee doelstellingen door elkaar heen: enerzijds is er een intern doel, gericht op het verstevigen van de onderlinge structuren van de infowinkels en van radicaal links, anderzijds is er een doel, gericht op het bereiken van mensen die juist niet tot zo'n radicale scene behoren. Bijten die interne en externe gerichtheid elkaar niet?

Het idee is in eerste instantie wel ontstaan om wat dichter bij elkaar te komen staan. Onze strijd inhoudelijk voor elkaar duidelijker te maken, discussies binnen de beweging op gang te brengen. Wat dat betreft is het intern gericht. Maar toch is het dat niet alleen. We manifesteren ons als karavaan zoveel mogelijk buiten, op straat, met informatiemarkten, wandelingen door de stad en dergelijke. Daarnaast leidt de hele opzet, waarin de plaatselijke infowinkels een programma voor een dag of een paar dagen moeten maken, ertoe dat je eigenlijk min of meer gedwongen wordt weer contacten aan te gaan met andere groepen, naar buiten toe te treden. Het dwingt je de discussie aan te gaan met andere mensen, en het is natuurlijk ook juist in de verschillende steden dat de karavaan dingen moet losmaken.

Toch is er volgens ons meer nodig om 'naar buiten toe' te treden, dan alleen de straat op te gaan. Van belang is dan ook welke onderwerpen je politiseert en hoe toegankelijk dat gebeurt. Als je dan de brochure die voor de karavaan verschijnt bekijkt, en de gekozen speerpunten, lijkt het toch weer heel erg gericht op de eigen scene.

Ja, dat is terechte kritiek. Als je ziet hoe scenegericht de bundel is geworden, wat betreft onderwerpen, taalgebruik... Het is iets wat de scene al tien jaar doet, een soort arrogantie, nou ja niet alleen arrogantie, het is een soort blindstaren op... De bundel is daar een goed voorbeeld van. We willen de bundel ook niet te hard afvallen hoor, we kennen ze niet anders, maar het is jammer. Neem bijvoorbeeld de WAO, dat is waarschijnlijk zo iets waar we nu weer niets mee gaan doen. Het is ook geen onderwerp van discussie, terwijl je daar toch een heleboel mee duidelijk zou kunnen maken, het is iets dat veel mensen zal aanspreken.

Maar op de een of andere manier is dat het keurslijf waar de hele radicale scene zich in heeft geperst en waar zo nu en dan iemand een pink uit wurmt. Maar het is heel moeilijk er echt uit te komen, ooit weer op het niveau te komen dat je items pakt die leven en niet alleen maar items waar je zelf tegen aanloopt. Het is bijna inherent aan de radicaal linkse scene. Je hebt wel een aantal groepen, zoals bijvoorbeeld Stichting Opstand, die op andere terreinen werken. Misschien moeten we ook juist in die hoek openingen zoeken, samenwerken met clubs die daar wel doorbraken in kunnen forceren. Het is moeilijk, maar de discussies gaan door, je moet er in groeien.

We lopen er niet alleen in Nederland, maar ook in de andere landen tegenaan, dat radicaal links zo vreselijk loopt te zwemmen met de veranderende verhoudingen, zowel theoretisch als praktisch. Er zijn nog maar weinig mensen die de kar willen trekken, weten waar ze staan, in de zin van: zo is de situatie, en dit willen we doen. Weinigen houden nog de kop erbij, bepalen hun positie en doen wat. Onze kracht moet nog blijken, wie we zijn en waar we voor staan. Als je kijkt naar de grote gebeurtenissen waar radicaal links een belangrijke rol in heeft gespeeld, bijvoorbeeld de campagne tegen Shell en daarvoor de beweging tegen de kruisraketten, dan is dat allemaal weggevaagd. Met een grote schijnbeweging, precies zoals we zelf al die tijd al voorspeld hadden.

'Moeten we misschien een stapje naar rechts zetten', zie je mensen denken. 'Blijven we de aansluiting anders niet missen'. We weten niet waar dat heen gaat. We weten alleen dat het volgens ons niet de juiste keuze is. Het past helemaal in het sociaaldemocratische plaatje. De PvdA neemt nu de positie in die het CDA vijftien jaar geleden innam. Groenlinks neemt op haar beurt de positie in die de PvdA vijftien jaar geleden innam. Het is logisch dat er zo een kloof ontstaat, en daar sta je als radicaal links tegen aan te hikken. Waarheen moeten we gaan? Je staat te wachten, probeert het te beïnvloeden, maar het is moeilijk. Niemand kan meer inschatten of er een achterban is en wie die nu eigenlijk is. Konfrontatie zal daar voor een gedeelte een graadmeter in moeten worden.

In hoeverre hebben kwesties als de crisis van links, het isolement van de autonome bewegingen en dergelijke een rol gespeeld in de discussies over de karavaan?

De discussies zijn voornamelijk praktisch geweest. In feite komen ze nu, tijdens de karavaan, pas echt op gang. Maar het meest beangstigende is eigenlijk dat, als er ergens nog een linksradicale scene is die mogelijkheden heeft tot aansluiting, het in Nederland is. Maar haast niemand lijkt dat bewustzijn te hebben. Er zijn hier nog openingen mogelijk, je kunt naar comitees stappen, openingen maken. Contacten zijn tot stand te brengen. Het is nog te verkopen dat je linksradicaal bent. Daarover kun je in dialoog treden.

De infowinkels in bijvoorbeeld Duitsland vind je in gebarricadeerde kelders, zo scherp is de situatie daar. In andere landen kunnen ze zich nauwelijks voorstellen dat je contacten kan leggen, dat je iets breed kan organiseren, dat je ergens kan binnenlopen en zeggen, 'hallo ik ben van de infowinkel'. Neem het voormalige Oost-Duitsland: Discussie, wat discussie?' zeggen ze daar, 'ik durf niet eens de deur uit, niks discussie, we moeten ons verdedigen'. Daar liggen de verhoudingen zo ontzettend scherp, dan zijn wij echt beter af. En dan is het raar te moeten constateren dat de boel hier zo op zijn gat ligt. We zullen ons echt bewust moeten worden van onze mogelijkheden, weer eens opstaan om daar iets mee te doen. Op de een of andere manier lijken we ons zelf niet te realiseren wat we nog allemaal kunnen.

Waar zien jullie zelf perspectieven liggen?

Voor een gedeelte zien we die in het sterker maken van onze structuren via de infowinkels. Dat is ook wel een verandering, als je onze karavaan tegen de Europese eenwording vergelijkt met eerdere initiatieven tegen het verenigd Europa, zoals de European Festivities in 1989. We hebben het idee dat vroeger veel dingen op een beperkt aantal mensen hingen en als die mensen wegvielen of geen zin meer hadden, dan hield het op. En dat is natuurlijk ook precies wat er de afgelopen jaren is gebeurd: heel veel mensen hielden ermee op. Dat heeft een dieptepunt veroorzaakt. We moeten heel veel weer opnieuw opbouwen, dus ook vaak het wiel weer opnieuw uitvinden. Kennis en ervaring blijken te vaak slechts bereikbaar via vriend- en vriendinschappen. Als je niet toevallig de juiste mensen kent, blijf je er van verstoken. Daarom vinden we sterke structuren die worden gedragen door een breder vlak, zo belangrijk. We hopen dat de infowinkels eraan bij zullen dragen dat ervaringen niet verloren gaan.

Daarnaast zal de karavaan zelf werfelend en krachtig moeten zijn. Zowel voor onszelf, je zit twee maanden met elkaar opgescheept, dat is een uitstekende manier om elkaar te leren kennen, als voor de steden die we aandoen. Niet alleen door wat we al eerder aangaven, namelijk het naar buiten treden van de plaatselijke infowinkels en de onderlinge samenwerking bij organisatie van de dagen, maar ook door de komst van de karavaan zelf. Een bonte karavaan, met theater, workshops, inhoudelijke verhalen, vrolijke toestanden. Het is een zware verantwoordelijkheid voor de mensen die meedoen.

Je moet gemotiveerd zijn, iets kunnen overbrengen, iets uitstralen. Wij leven ook in Europa en dit vinden we ervan. Wij zijn wel in staat dingen zelf op te zetten, ons leven in eigen hand te nemen. Het eten kost hier drie piek, zo kan het ook. Er is meer in het leven dan economische belangen, ze kunnen niet alles doorzetten. Wij hebben wel de kracht en de energie, misschien weten wij het ook allemaal niet zo goed, maar ze hebben Europa nog lang niet zo netjes geregeld als ze het zelf zouden willen zien. Er zullen altijd mensen zijn die zich ertegen verzetten, zich aan hun macht onttrekken, weigeren zich slachtoffer te laten maken. Daarin kun je al iets van je verzetsperspectieven laten zien. Met die intentie moet je de bus in en uit stappen en kun je mensen een hart onder de riem steken.

Wat dat betreft zijn er mogelijkheden. Tegelijk moeten we ook reëel blijven. Je moet niet te hoog grijpen met zo'n actie. Het blijft proberen, de draagkracht is van te voren niet te voorspellen, er is geen actievorm die iedereen bereikt en motiveert. Strategie en perspectief moeten steeds onderdeel van de discussie blijven, maar niemand heeft daar op dit moment het enige antwoord op. De onderlinge contacten worden door de karavaan in ieder geval versterkt, dat merk je nu al. Maar uiteindelijk zijn voor ons misschien toch die paar mensen belangrijker, die bij je kraampje komen, die ook al is het maar even een lichtje opgaat, die zich verbazen, bij wie even iets aan het dansen wordt gebracht, dan die honderd mensen in dat achterafzaaltje die er anders toch ook wel hadden gezeten.We hopen tijdens de karavaan zelf ook van de ene in de andere verbazing te vallen.

PaulR en Ronald van Haasteren