Skip to main content
  • 25 april 2017

Geredde geschiedenis: Domela en zijn museum

Rymke Wiersma

Laatst wisselde ik wat uit met anderen over een demonstratie begin jaren tachtig waar we allemaal aan mee hadden gedaan. Het was nogal uit de hand gelopen en daarom dacht ik dat ik er wel wat over opgeschreven had, ik hield in die tijd immers een dagboek bij. Het enige wat daarin stond was echter iets van de dag ervoor: dat ik misschien naar die demonstratie zou gaan, en dat ik daar veel zin in had. Vaak vergeet je je eigen geschiedenis vast te leggen, misschien besef je niet eens dat je geschiedenis máákt. Zoek maar eens naar oude posters van acties en evenementen: steevast zonder jaartal. Natúúrlijk geen jaartal, want als je gaat plakken spreekt het toch voor zich dat die actie dit jaar plaatsvindt, en niet pas volgend jaar!

Elke dag wordt er geschiedenis gemaakt, en gelukkig gaan er temidden van alle ellende in deze wereld nog altijd veel stukjes toekomst-geschiedenis de goeie kant uit. Een van die wendingen in de goede richting is dat het met sluiting bedreigde Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum in Heerenveen voorlopig blijft bestaan.

Een aantal keren ben ik in het Domela-museum geweest. Wat vooral indruk op me maakte: zijn bureau met van alles erop en eraan, en een deel van zijn bibliotheek – lang niet alles want oorspronkelijk bevatte die zo’n twintigduizend boeken. Verder veel foto’s, krantenknipsels en brieven, waardoor je een beeld krijgt van wie hij was en vooral van wat hij teweeg bracht. Hij werd geboren in Amsterdam, woonde op verschillende plekken, onder andere in Hilversum, waar hij ook stierf, maar de meeste aanhang had hij in Friesland, vooral onder de veenarbeiders, die deze atheïst zagen als een soort apostel, ús ferlosser. Juist daarom is dat museum daar in Heerenveen uitstekend op zijn plek – ook al zag Domela zichzelf juist niet als de verlosser van de arbeiders en was zijn boodschap dat mensen zichzelf moesten verlossen. Natuurlijk wilde hij hen daar graag in steunen.

Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) wordt door de mensen die vertrouwd zijn met zijn gedachtegoed meestal kortweg Domela genoemd. Domela, het klinkt vertrouwd, als een voornaam, maar het is een toegevoegde achternaam. ‘Mijn vaders moeder Domela kwam uit Brunswijk, maar deze moet volgens sommigen van Hongaarse, volgens anderen van Friese afkomst zijn. Daar die naam met haar dood dreigde uit te sterven, voegde mijn vader hem bij de zijne,’ schrijft Domela in zijn boek Van christen tot anarchist. Dit in een opsomming over zijn afkomst, om aan te tonen dat hij geheel niet voldoet aan de regel uit Wien neerlands bloed, het volkslied voor 1815 dat rept over ‘van vreemde smetten vrij zijn’. Op Wikipedia staat te lezen dat deze toevoeging aan de naam Nieuwenhuis formeel toegestaan werd door een Koninklijk Besluit in 1859. Een grappig weetje over iemand die in 1887 opgepakt werd wegens majesteitsschennis en veroordeeld werd tot een jaar gevangenisstraf. ‘Domela moet zakkies plakken hi ha ho,’ ging het liedje in die tijd, maar in werkelijkheid vouwde hij dozen. Dat scheen iets beter te zijn, maar ik weet niet wat erger is. Na zeven maanden werd hem gratie verleend, lees ik verder, ‘daarbij kreeg hij een gedragen pak van de directeur als geschenk’.

Het Domela Nieuwenhuis Fonds is met dubbeltjes en stuivers opgebouwd, en al in 1925 (zes jaar na Domela’s dood) werd in Amsterdam een museum geopend. Na enkele verhuizingen binnen Amsterdam werd de collectie in 1999 aan het Museum Heerenveen in bruikleen gegeven.

Nadat een paar maanden geleden bekend werd dat het Museum Heerenveen zóveel minder subsidie zou krijgen dat het niet haalbaar was het open te houden en de Domela-collectie dus haar plek kwijt zou zijn, werd door de mensen in en rond het Domela-Fonds van alles ondernomen, waaronder een handtekeningenactie, die binnen een paar weken meer dan vijfduizend keer werd ondertekend. De meeste handtekeningen kwamen binnen via de website, maar ook op straat werden er nog bijna duizend verzameld door mensen van de SP. Op 10 april was er een manifestatie: ‘Hou Domela in Heerenveen’, georganiseerd in samenwerking met het FNV. Daar werden strijdliederen, waaronder De Internationale in het Fries, gezongen door het koor De reade hoeke. Als variant op Domela’s bekende uitspraak: ‘Drinkende arbeiders denken niet, denkende arbeiders drinken niet’, klonk er: ‘Bezuinigende politici denken niet, denkende politici bezuinigen niet.’ BedBadBrood Friesland organiseerde een fietstocht van Leeuwarden naar Heerenveen, langs plekken waar nog sporen van Domela te vinden zijn. Er was veel aandacht van de media, en deze keer was die aandacht positief. Geschiedenis verbindt? Of kwam het door de geest van Domela? Dat hij mensen kon verbinden is wel duidelijk.

Ook al is Domela niet onze verlosser en zullen ook wij die verlossing zelf moeten organiseren, hij is nog steeds inspirerend. Van dominee werd hij atheïst en socialist en in 1888 kwam hij als eerste socialist in de Tweede Kamer. Maar zijn ontwikkeling ging door, gaandeweg verloor hij zijn vertrouwen in de partijpolitiek en vanaf 1898 koos hij bewust voor het vrij socialisme (oftewel het anarchisme) en wijdde hij zich aan zijn blad De Vrije Socialist. Naast pleidooien voor maatschappelijke omwenteling van onderop schreef hij over antimilitarisme, antikolonialisme, vegetarisme en geheelonthouding. Het ging hem dus niet alleen om een ideale maatschappij, maar ook om de ideale mens. Domela was een politicus maar vooral een volksopvoeder. Hij had een brede belangstelling en wilde dat overbrengen door artikelen, niet alleen over maatschappelijke onderwerpen maar ook over natuurkunde, sterrenkunde en geschiedenis.

De doelstelling van het museum gaat verder dan een blik op de geschiedenis, het gaat er vooral om de bezoekers te laten nadenken over grote levensvragen als rechtvaardigheid, individuele vrijheid en gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het accent ligt niet op de donkere kanten van de geschiedenis maar op de vraag wat kunnen we eraan doen? Geheel in de geest van Domela, die zei dat mensen moeten leren zelf geschiedenis te maken. Voor wie deze kunst verstaat, vergeet niet er af en toe eens een aantekening van te maken en jaartallen op posters van demonstraties te zetten.

Op de website ferdinanddomelanieuwenhuis.nl is een film te zien waarin mensen aan het woord komen die Domela nog gekend hebben: ‘De geest van Domela’. Je kunt je daar ook aanmelden als vriend van het Domela-Museum. Want het museum is dan voorlopig gered, vrienden, daar kunnen er nooit genoeg van zijn.