Braaf is niet aardig

Iedereen vindt het tegenwoordig geheel terecht dat slaven, uitgebuitenen en andere onderdrukten ooit in opstand kwamen en daarbij de wet overtraden. Iedereen heeft er begrip voor dat mensen zich verzetten tegen een dictator, tegen een bezetter, tegen een uitbuiter. Maar 'mag' ik veetransporten tegenhouden? 'Mag' ik papieren ontvreemden zodat de bevolking eindelijk eerlijk voorgelicht kan worden over geheime plannen voor het bouwen van kerncentrales of andere gevaarlijke of vervuilende fabrieken? 'Mag' ik het voor milieu/klimaat desastreuze vliegverkeer blokkeren door op een landingsbaan van Schiphol te gaan zitten? 'Mag' ik SUV's beschadigen? 'Mag' ik een conferentie verstoren waar mannen in grijze pakken weer eens de enige sprekers zijn? 'Mag' ik over een hek klimmen in een grenshospitium om opgesloten mensen-zonder-papieren een hart onder de riem te steken?
Activisten komen in opstand, niet voor hun persoonlijke belangen, maar voor die van groepen mensen, dieren of bomen, of van de hele aarde. Soms overtreden ze daarbij wetten, wetten die vooral in het belang zijn van rijke lui, van olieconcerns en andere bedrijven, en van hun beschermers in de regering.

Ik houd niet van de begrippen 'mogen' en 'moeten'; uiteindelijk verwijzen ze toch altijd weer naar een (al dan niet vage) autoriteit. Maar in de discussie die nu gevoerd wordt over wat actievoerders wel en niet zouden 'mogen' en waar de grenzen liggen lijkt het me belangrijk om na te gaan waar dat door anderen veel gebezigde 'mogen' op gebaseerd kan zijn.

Op een moreel oordeel? Maar dat kan voor iedereen anders zijn, en als een moreel oordeel strikt persoonlijk is kan er nooit 'mogen' of 'moeten' voor anderen uit volgen.

Op de wet? Velen redeneren zo: 'wat goed is mag en wat slecht is mag niet, en de wet is daarvan de praktische uitwerking'. De meeste mensen houden zich dan ook het grootste deel van hun leven aan de wet. Niet omdat ze achter elk onderdeel van die wet staan (daar denken ze misschien niet eens bij na), maar omdat ze achter het principe staan: 'als iedereen zich nu maar aan de wet houdt dan loopt alles op rolletjes.'

Maar je kunt je afvragen of de grootste misdaden zich binnen of buiten de wet afspelen. Het zal erom spannen.

Veel mensen zijn merkwaardig optimistisch over 'ons' politieke systeem. 'Over de wetten hebben we in deze democratie toch allemaal mee mogen beslissen', dus 'als je wilt dat die fabrieken de lucht niet langer vervuilen zul je dat via de rechter aan moeten kaarten', enzovoort. Alsof er naar iedereen even goed geluisterd wordt, en alsof iedereen een even dikke vinger in de pap heeft, of in elk geval zou kunnen hebben.

Deze 'democratie', waarin zowel de overheid als de bedrijven en de meerderheid van de individuen weigeren radicale stappen te zetten in de richting van een andere economie (en daarmee in de richting van meer rechtvaardigheid en een schoner milieu), is helemaal niet slim bezig. Zoveel is duidelijk. En de gevolgen van die ondoordachtheid zijn heel wat ernstiger dan een paar acties waarbij een wet overtreden wordt.

Gelukkig vinden sommige voorstanders van de huidige democratie toch wel dat je een beetje aan de hekken mag rammelen. Misschien zelfs mag je wel een keertje over zo'n hek heen klimmen (oei!). Heeft dit 'mogen' misschien toch iets te maken met een eigen oordeel, een geweten? En als het eigen geweten dan toch 'mag' spreken, is het dan niet logisch, dat dat geweten bij iedereen op een eigen manier spreekt?

In de discussies over 'hoever mag je gaan met actievoeren' wordt voorbij gegaan aan de ingebakken onrechtvaardigheid van het gangbare economische en politieke systeem. De daarbij horende 'democratie' wordt heilig verklaard en het gevolg is dat elke keer weer een groot deel van de discussie over de vorm gaat en dus weer niet over de kwestie waar het de activisten om ging en gaat.

Dat het daar vanaf nu wel over gaat is hard nodig. Het klimaat rammelt hevig aan onze hekken. Het is zeker niet van plan zich aan welke juridische wet dan ook te houden.